این رساله را که به زبان فارسی پرداخته شده است، به نام «مونس العشاق» نیز نامیدهاند، رسالهای است رمزی و تمثیلی درباره عشقو موضوعی که بسیاری از پیران دیدهور فارسیزبان صدواندی رساله منظوم و منثور مستقل و غیرمستقل پیرامون آن ساختهاند. این رساله بر اثر مضمون خیالانگیزش و به دلیل بیان شاعرانهاش در نیمه دوم از سده هشتم هجری یکی از شاعران و سخنوران شیوابیان فارسیسرا به نام عربشاه یزدی به سوی خود کشانیده و نامبرده رساله منثور سهروردی را با اضافاتی و با بیانی شاعرانهتر در سلک نظم درآورده است.
درمورد عطار نيشابوری تاريخ دوران و نوشته های او سهروردی و ابن سينا خلاصه منطق الطير عطار منطق الطير عطار داستان سفر گروهی از مرغان به راهنمايی هد هد به كوه قاف برای رسيدن به آستان سيمرغ است. هر مرغ به عنوان نماد دسته خاصی از انسان ها تصوير می شود. سختي های راه باعث می شود مرغان يكی يكی از ادامه راه منصرف شوند... خداشناسی در كتب مقدس قديم پيش از آميزش ملل هندی و آرامی به دو شكل متمايز ديده می شود الف- خدا در كتب آرامی به ويژه تورات، يك شخص است جدا از جهان كه جهان را از عدم به وجود آورده است. ب- خدا در كتب هندی، به ويژه ودا روح جهان و خود آنست كه در اصطلاح اسلامی پس از سهروردی توحيد اشراقی و تنزيهی ناميده می شود.
کتاب «فرهنگ ماثورات متون عرفانی؛ مشتمل بر احاديث، اقوال و امثال متون عرفانی اسلامی» توسط دکتر باقر صدری نيا تدوين شده است. عرفان و تصوف در گذر تاریخ چنان با فرهنگ و ادب ما در آمیخته است که بازشناسی هویت فکری و فرهنگی ایرانی بدون شناخت اندیشه های عرفانی و رسم ها و سنت های صوفیانه و تاثیر آن ها بر معرفت و منش خوی و خصلت مردم ایران ناتمام خواهد بود. نه تنها پژوهندگان عرصخ تفکر و اندیشه از شناخت مبانی عرفان و تصوف و کیفیت تاثیر آن بر روند تحول اندیشه گریزی ندارند، بلکه اهل ادب و فرهنگ و تاریخ نیز. برای کشف رمز و رازمتون ادبی، زمینه فکری دگرگونی های اجتماعی و عوامل موثر در تکوین هویت فرهنگی این سرزمین از پژوهش در باب عرفان و تصوف بی نیاز نیستند. تامل در احادیث و ماثورات مشایخ سلف متوصفه یکی از راه های قابل اعتماد دستیابی به چنین معرفت و شناختی است، ماثورات و اقوال این مشایخ به مثابه گوهر اندیشه های عرفانی، چکیده آزمون ها و آموزه ها، سیر و سلوم و کشف و شهود آنان شمرده می شود و متون گونه گون متصوفه به یک تعبیر چیزی جز شرح و بسط و تاویل و تفسیر این اقوال و ماثورات نیست.
عماد الدین عربشاه (شاعر قرن هشتم) این مثنوی را بر اساس رساله فی حقیقه العشق شیخ شهاب الدین سهروردی به رشته نظم در آورده است. این منظومه هزار بیتی که بر وزن لیلی و مجنون سروده شده، افکار شیخ مقتول را به زیباترین نحو بیان کرده است. عشق به عنوان منشا حرکت و علت وجود هستی در اندیشه سهروردی نقش اساسی دارد. سهروردی خود پیرو حکمت اشراق (مکتب فلسفی افلاطون) بود و چون حکمت اشراق را در حکمت اسلامی به اوج رساند، به شیخ اشراق مشهور شد. سهروردی داستان حضرت یوسف را در 12 فصل تفسیر عرفانی کرده است. حسن، عشق و حزن سه شخصیت نمادین در این اثر هستند که عشق، حدود و مراحل آن را به رمز و اشاره به تصویر می کشند. با وجود اینکه سهروردی 38 سال بیشتر نزیست اما پنجاه اثر به زبان عربی و فارسی از او به جا مانده است.