مهارتی که نظامی گنجوی در تنظیم و ترتیب منظومههای خود به کار برده، باعث شده که آثار او مورد تقلید شاعران بعد از او قرار گیرد و اولین بار امیرخسرو دهلوی پیروی از نظامی را آغاز کرد و خمسه خویش را به تقلید از او سرود و بعد از او شاعران دیگر مانند اشرف مراغهای، علیشیر نوائی، قاسمی گنابادی و عبدی بیگ شیرازی در سلک پیروان نظامی درآمدند. خمسه امیر خسرو مرکب از سه داستان شیرین و خسرو، مجنون و لیلی و هشت بهشت که داستان عشاقانه مربوط به بهرام گور است و دو منظومه مطلع الانوار و آئینه اسکندری که به ترتیب تقلیدهایی هستند از خسرو وشیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر، مخزن الاسرار و اسکندرنامه نظامی.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
نام این مثنوی «قِران سَعدین» است که معنی لفظی آن عبارت است از مقارنهی دو اختر یا ستارهی سعد. این منظومه دربارهی برخورد و رویارویی معزالدین کیقباد (جانشین غیاث الدین بلبن و پادشاه دهلی) است با پدرش بغراخان. معزالدین کیقباد پس از آنکه به شاهی رسید، به لهو و لعب پرداخت. برای همین پدرش، بغراخان، از بنگال راهی دهلی شد تا او را از راه ناراست بازدارد، که کیقباد جوانی کرده و لشکر در برابر پدر آراست. اما هنگام رویارویی دو طرف، مخاصمت از میان برخاست و آشتی برقرار شد. امیرخسرو دهلوی، شاعر بزرگ فارسی سرای هندوستان، از این رویارویی تعبیر به «قران سعدین» کرده و شرح آن را در قالب منظومهیی به همین نام در سال ۶۸۸ هجری قمری به نظم درآورده است.
نام این مثنوی «قِران سَعدین» است که معنی لفظی آن عبارت است از مقارنهی دو اختر یا ستارهی سعد. این منظومه دربارهی برخورد و رویارویی معزالدین کیقباد (جانشین غیاث الدین بلبن و پادشاه دهلی) است با پدرش بغراخان. معزالدین کیقباد پس از آنکه به شاهی رسید، به لهو و لعب پرداخت. برای همین پدرش، بغراخان، از بنگال راهی دهلی شد تا او را از راه ناراست بازدارد، که کیقباد جوانی کرده و لشکر در برابر پدر آراست. اما هنگام رویارویی دو طرف، مخاصمت از میان برخاست و آشتی برقرار شد. امیرخسرو دهلوی، شاعر بزرگ فارسی سرای هندوستان، از این رویارویی تعبیر به «قران سعدین» کرده و شرح آن را در قالب منظومهیی به همین نام در سال ۶۸۸ هجری قمری به نظم درآورده است.
امیر خسرو دهلوی ملقب به سعدی هند، بزرگترین شاعر و ادیب شبه قاره هند و اولین کسی است که بعد از حکیم گنجه نظامی، خمسه او را استقبال کرده است. خمسه امیرخسرو که به «پنج گنج خسروی» شهرت دارد، جزء نوادر آثار ادبی شرق است که دارای سبکی روان، نظمی استوار و مضامینی لطیف و عارفانه است. آنچه در این کتاب آمده، متن علمی و انتقادی مجلد سوم خمسه امیرخسرو موسوم به «مجنون و لیلی» است که در میان آثار او از مقام شامخی برخوردار است.