کتابخانه مجازی ادبیات

صوفيه سهم عمده‌اي در ادبيات فارسي و آفرينش‌هاي ادبي دارند؛ به گونه‌اي که کمتر اثر ادبي ممتازي يافت مي‌شود که نشانه‌هايي از تأثيرگذاري انديشه، اخلاق و ادبيات عارفانه بر آن ديده نشود. ادبيات تصوف از گونه تعليمي به شمار مي‌آيد و نظم و نثر صوفيانه در خدمت تعاليم عرفاني و احکام اخلاقي و گاه مصطلحات عرفاني است. معلم عارف، در کسوت متعظي عالم، توانمندي‌هاي زباني و شگردهاي تعليمي را در قالب‌هاي گوناگون ادبي به کار مي‌گيرد تا انديشه‌ها و تجارب عملي خود را بياموزاند. يکي از اين شگردها، کاربرد زبان طنز در اشکال و قالب‌هاي گوناگون آن در تعليم آموزه‌هاي عرفاني و اخلاقي است. طنز عارف و نقد صوفي گاه لطيف و ملايم، و گاه بي‌پروا و پرده‌در است. صوفي شوخ، هنجارگريز و تابوشکن است و هر حريمي را - اگر لازم باشد - درهم مي‌شکند. اساسا رويکرد عرفا به طنزنويسي در جهت تعليم آموزه‌هاي عرفاني و اصول اخلاق صوفيانه منبعث از سبک و سياق خاصي است که مي‌توان آن را عرفان تعليمي و مدرسي و منبري ناميد. استفاده از چاشني طنز و طيبت در قالب حکايت‌هاي کوتاه و بلند، از ويژگي‌هاي عرفان عاميانه است. نويسنده جستار حاضر را با درآمدي بر طنز و گونه‌هاي آن - با نگاهي به آثار عرفاني، به‌ويژه اقوال و اقارير شمس و مولانا در مقالات و فيه ما فيه - آغاز مي‌کند و در ادامه، به ذکر نمونه‌هايي از طنزپردازي‌هاي اين دو عارف نامدار در مقالات مي‌پردازد. حکايت‌هاي نمونه و برگزيده در اين نوشته، در تقسيم‌بندي‌اي دوگانه - يک بار از حيث حجم حکايت و ديگر بار از لحاظ نوع طنز موجود در حکايت - در دو دسته جداگانه عرضه شده‌اند.