عصر صفوی، دوران مهاجرت گسترده شعرای ایران به قلمرو گورکانیان هند و دکن است که رونق شعر فارسی و گسترش فرهنگ ایرانی و زبان فارسی را در هند در پی داشت. این مهاجرتها در دوره سلطنت شاه طهماسب اول صفوی آغازشد و در دوره سلطنت جلالالدین محمداکبر به اوج خود رسید. حمایت دربار گورکانی از هنرمندان و شعرای ایرانی مهاجر سبب شد تا مکاتب نوین هنری و ادبی در کشور هند به وجود آید. همایون و اکبرشاه و نیز دولتمردانی چون خانان عبدالرحیم و نواب ظفرخان، همواره با شعرا و هنرمندان مصاحبت داشتند و از حمایت و ترغیب آنان غافل نبودند. در میان این مهاجران، تعدادی از شعرای اصفهانی بودند که به هند کوچیدند. در این مقال به ذکر شرح حال تعدادی از شعرای مهاجر اصفهانی به هند پرداخته شده است.
نویسنده این کتاب از خردی ایرانی بار آمده و از همان بچگی که به دبستان و دبیرستان میرفته همیشه شور و عشق میهن در سر و دل داشته و هر پایه ای که بالاتر می آمده گاهی هم در میهن پرستی فراتر می نهاده دانش کشاورزی را نیز بدین منظور فراگرفته است. از ایران و برای ایرانی است. پیوسته می کوشد که راهی برای آزادی و بزرگی ایران بیابد و کاری کند که نام از دست رفته ایران دوباره باز آید. بررسی هایی در این زمینه نموده و به حقیقت بزرگی ایران و نیاکان خود پی برده و سر آنرا دریافته است. به عقیده خود راه چاره را یافته و امروز از روی ایمان می گوید: ایران آزاد و بزرگ می شود.
هزار گوهر (منتخب كلمات قصار اميرالمؤمنين عليهالسلام) تأليف سيد عطاءالله مجدى است كه در آن هزار و دو سخن از حكمتهاى نهجالبلاغه به همراه ترجمه نثر و نظم آن آمده است. مؤلف درباره انگيزه نگارش كتاب به جستجويى كه از كتابهاى با موضوع نهجالبلاغه انجام داده و تنها به كتب «نهجالبلاغه» اثر آقاى محمدعلى انصارى، «كلمات قصار» ترجمه ابوالقاسم حالت به نظم و نثر فارسى(رباعى) و «شرح صد كلمه اميرالمؤمنين على(ع)» كمالالدين بن ميثم بحرانى دست يافته، اشاره كرده و مىنويسد: «اين بيشتر جستن و كمتر يافتن عزم و اراده مرا براى ترجمه هزار جمله از كلمات نهجالبلاغه به نثر و نظم روان قابل فهم همگان استوارتر ساخت». كتاب در 22 فصل تنظيم شده است كه البته با كتب منتخب ديگر قدرى تفاوت دارد. در اين كتاب برخى از فصول بر طبق حروف الفبا و تعدادى نيز با كلماتى؛ مانند: همزه مطلقه، همزه امر، اذا، وزن افعل، ايّاك آغاز مىشوند. شيوه نگارش بدين ترتيب است كه ابتدا متن حكمت و ترجمه آن و سپس يك دو بيتى در معناى مورد نظر ذكر شده است.
فتوح الحرمین اثر ارزنده محییالدین لاری شاعر و عارف قرن دهم هجری قمری، به نوعی تنها شناسنامه جدی ادبی این شاعر است. درباره زندگی وی اطلاعات جامعی در دست نیست و برخی از منابع و تذکرهها، اشارات مختصری را به زندگی او اختصاص دادهاند. دوران جوانی این شاعر در دربار یعقوب بیگ آققویونلو (883 ـ 896 هجری) گذشته است. برخی منابع نیز اشاره کردهاند که وی تا دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی حیات داشته که به طور قطع پیری شاعر با دوران آغازین سلطنت این پادشاه همراه بوده است. از این کتاب او برمیآید که وی به شعرهای نظامی علاقه بسیاری داشته است؛ چراکه این مثنوی را شبیه مخزن الاسرار نظامی و در وزن اشعار او سروده است.
یکی از کتابهای مهم در حوزه مطالعات تاریخ ادیان در شبه قاره هند، دبستان مذاهب است که محققان در باب نویسنده آن اتفاق نظر نداشتهاند. بحث پیرامون مؤلف واقعی این اثر، از سال 1789 میلادی و همزمان با انتشار یک فصل از ترجمه انگلیسی این کتاب آغاز شد که تاکنون نیز ادامه دارد. از اینرو در این مقاله، ابتدا به طور اجمال آراء شماری از محقّقانِ غیرمسلمان و مسلمان درباره مؤلّف دبستان مذاهب بیان میشود، سپس به شرح حال مؤلّف بر اساس این اثر و برخی منابع دیگر پرداخته خواهد شد. در بخش پایانی نیز نسخه اصلی و نویافته دبستان مذاهب و ویژگیهای آن معرفی میگردد.