کتابخانه مجازی ادبیات

از میدان بهارستان وارد خیابان صفی علیشاه شدم تا در کمرکش آن به دفتر مجله «خوشه» برسم که حدود نیم‌ساعت پیش با شاملو قرار ملاقات درباره امر مهمی گذاشته بودم. در این پیاده‌روی ده دقیقه‌ای وقایع ماه‌های اخیر را مرور می‌کردم؛ در آغاز زمستان، زمستان سال 1346، رادیوی دولتی اعلام کرد که به زودی «کنگره ملی نویسندگان ایران» در حضور علیاحضرت شهبانو تشکیل می‌ود. از این تاریخ اتفاقاتی که طی دو ماه تا اول اسفند همان سال افتاد، نخستین گام‌های خفیفی بود که به تشکیل کانون نویسندگان ایران می‌انجامید. این اتفاقات را من پیش از این در کتاب خودم «سرگذشت کانون نویسندگان ایران» به نحوی نسبتا مشروح توضیح داده‌ام.

انقلاب مشروطیت ایران فرهنگ و ادبیات ویژه خویش را آفرید. این یکی از سه جنبش مهم سیاسی ترایخ ایران به شمار می‌رود که آفریننده سرفصل‌های ادبی بوده است؛ اما اگر فرهنگ و ادبیات بازتابی از تحولات اجتماعی است، به نوبه خود بانی و مقوم تحولات اجتماعی نیز می‌تواند باشد و در مواردی حتی به شکل طلایه جنبش‌ها درمی‌آید تا آنجا که تشخیص این امر که میان فرهنگ و تحولات اجتماعی کدام علت است و کدام معلول، از نظرگاه تاریخ دشواری‌ها دارد. در این کتاب به چهار شاعر جنبش مشروطیت یعنی عارف قزوینی، میرزاده عشقی، ملک‌الشعرای بهار و فرخی یزدی پرداخته شده و شعر و زندگی آنان مورد بررسی قرار گرفته است.

این کتاب دربرگیرنده 22 مقاله و نوشتار از محمدعلی سپانلو درباره ادبیات و زندگی است. عناوین برخی از نوشتارهای کتاب به این ترتیب است: چهره ننگین یک دژخیم، فاجعه کریستف شاه، دامی برای اشباح، تظاهر در آیینه‌ها، زندگینامه یک نویسنده فوق‌العاده، جاسوسی که جزو اولیاءالله شد، دوران داستان، نمایشنامه دردناک اوپن هایمر، چهره مردمی ستارخان، توپاز، آخوندزاده و زمانه‌اش، ادب فارسی در کشکول دراویش، نیشخند ایرانی و .... .