در این کتاب، بحث و گفتگو درباره مورخان و نویسندگان در جهان باستان است که درباره زرتشت و اوستا و دین زرتشتی و سایر ادیان ایرانی مطالبی از خود به یادگار نهادهاند. ابتدا مهمترین مطالبی که هر نویسنده از خود به یادگار نهاده، آورده و پس از آن به بحث و نقد پرداخته شده است. در این کتاب، نخست تفسیر و توجیه علمایی آمده که کوشیدهاند همه روایات را منطبق با دین زرتشت دانسته و قبول کنند. آنگاه عقاید دسته دوم نقل شده که بر خلاف گروه اول باور داشتهاند و سرانجام آرای دسته سوم ثبت شده که بین این دو گروه واقع میشوند. طی مباحث این کتاب، مسائلی بسیار درباره دینهای زروانی، میترایی و مانوی مطرح شده و مورد مقایسه قرار گرفته و روابط آنها با دین زرتشتی و نفوذشان در یکدیگر بیان شده که به روشن شدن بسیاری از مسائل میانجامد.
دین زرتشت و نقش آن در جامعه ساسانیان، تألیف فرشته عبدالهی، همانطور که از نامش پیداست به بررسی جایگاه دین زرتشت و دستگاه حکومتی ساسانیان اختصاص دارد. مؤلف با روش توصیفی و با استناد به برخی آثار تاریخی و کتابهای پژوهشگران در این زمینه، متن خود را نگاشه است. کتاب از نظر ساختار بر دو قسمت است که هر قسمت نیز بخشهایی دارد. در قسمت نخست که مشتمل بر هشت بخش است، ابتدا در دو بخش، زندگی زرتشت (زمان و مکان او) و تصویری از او از پرتو دیدگاههای سنتی ارائه گردیده است. دو بخش دیگ، قدیمیترین بناهای مذهبی بهجای مانده از زرتشتیان و بنای دخمهها را مورد توجه قرار داده و در چهار بخش دیگر آن، مطالبی چند درباره عقاید دینی مادها، هخامنشیان و رسالت وی، محل و تاریخ ظهور زرتشت و تأثیر او بر اقوام مختلف از نظر گذرانده شده است. در قسمت دوم که دوازده بخش دارد، موضوع اصلی کتاب، یعنی نقش دین زرتشت در جامعه ساسانی بررسی گشته است. نقش دین زرتشت در شکلگیری جامعه ساسانی و پیوند این جامعه با دین زرتشت و انگیزه شاپور اول از اجازه دادن به مانی جهت تبلیغ کیش خود، موضوع سه بخش نخست است. نگاهی به عملکرد و نقش دولتمردانی همچون کرتیر، تنسر و نرسی و مواجهه با کیش زرتشت و کارهای آنها جهت گسترش آن و همچنین چگونگی پذیرش دین و باورهای مذهبی بهوسیله پادشاهان ساسانی، محتوای چهار بخش بعدی را تشکیل میدهد. نویسنده در بخشهای هشتم تا یازدهم، نقش روحانیون زرتشتی در جامعه ساسانی، ظهور مزدک و آیین مهرپرستی و زروانیسم در این دوران و چگونگی مواجهه ساسانیان با این گرایشهای جدید را بررسی کرده است. آخرین بخش این قسمت، به بررسی فرهنگ و تمدن در جامعه زرتشتی ساسانیان و تلاش شاهان این خاندان جهت رشد و بالندگی فرهنگ و تمدن ایران در این دوره اختصاص دارد.
کتاب دین اشکانیان که به دست اردشیر خدادادیان نوشته شده است که انتشارات آن از نشریه بررسیهای تاریخی می باشد. در این زمان همچنان مثل دوره هخامنشیان دین های گوناگون آزاد دارند و هیچ دشواریی در این کار نشده است. مقدار کمی از انسانهای اشکانی دین های زروانی و زرتشتی داشتند و ادیان دیگر مثل دین بودا و یهود و یونانی همچنان پیروانی کرده اند. خود یکی از شاهان نخستین اشكانی مذهب ایران باستان قبل از زرتشت را داشتند میترا و آناهیتا را ستایش می نموده اند . در وسط زمان اشكانی مذهب زرتشت ترویج یافته است و بعضی از شاهان اشكانی بدان روی آورده اند. حاکمیت چهارصد و هفتاد ساله اشکانی آن گونه که می بایست نتوانست دنباله رو تمدن هخامنشی باشد و به آن زندگی دوباره ببخشد.
در این مجموعه مقداری روایت و داستانهایی که مربوط است به برخوردهای زرتشت و گشتاسب از ادبیات سنتی مزدایی گرد آمده و در پایان نیز یکی دو سروده از شاعران زرتشتی سده های گذشته به نقل آمده که تنوع و چگونگی کیفی و کمی این آثار را نشانگر است
عمر جشنهای ایران، برخیشان با عمر این ملت و مردم برابر است. پارهیی از جشنهای ایران، چون نوروز و مهرگان و گاهنبارها که ریشههای طبیعی دارند، از یاد و تاریخ و رسوم و آداب و زندگی مردم ایران جدا نیست. سلسلهها، شاهان، زورمندان؛ اقوام و فرق گوناگون آمده و رفتهاند. شکستها و پیروزیها، روزگار شادی و قدرت و غم و اندوه و سوک، آمده و سپری شده است. میلیونها مردم در سراسر تاریخ این مرز و بوم با شادی و خلوص واعتقاد این جشنها را برگزار کرده و رفتهاند. بسا مهاجمان به این مرز و بوم تاخته و خواستهاند زبان و ادب و دین و رسومشان را براندازند، آنها نیز ناکامیاب به دل و زیر خاک بینام و نشان یا ملعون و منفور رفتهاند. از پس هزاران سال، هنوز مردم به روی این مرز و بوم به فارسی سخن میگویند و مینویسند. همان آداب و رسوم را دارند. همان جشنها را برپا میکنند که از پس ما نیز چنین خواهد بود. همه این معتقدات و آداب و رسوم، از جمله جشنها، خصایل و ویژگیهای ماست. هویت و ویژهگیهای فرهنگی ما که هیچگاه لوث و فراموش نخواهند شد. اگر چه بعض اوقات به مقتضای رویدادهایی در تاریخ نکث و کاستییی پیدا کرده است. کتاب حاضر، چاپ تازه و متفاوتی است از گاه شماری و جشنهای ایران باستان که در پایان سال ۱۳۵۸ در شرایط ویژهای منتشر شد. چاپ دوم به صورت جزواتی جداگانه که شامل: جشن نوروز و فْرودُگ ـ فروردگان و مهرگان ـ یلدا و جشن سده ـ چهارشنبه سوری و جشنهای آتش میشد اندکی پس از آن انتشار یافت. اینک مدتهاست که کتاب در دسترس نبوده و علاقهمندانِ چنین مطالبی، استفاده از آن برایشان مقدور نیست. نگارنده بر آن بود که هر گاه بنا شود چاپ تازهای از کتاب منتشر شود، چه بهتر که در حد توانایی، مطالب اولیه گستردهتر عرضه شده و مباحث تکمیل شود. در طول تجدید نظر، به تدریج ـ با توجه به مراجعات گذشته از سوی علاقهمندانِ و کسانی که جهت تحقیق و تهیه مقالات یا پایاننامهها، یا سخنرانیها با نویسنده برخورد داشتند ـ با توجه به نیازها و مسایلشان، مواد و کمبودهای گذشته فراهم شده و در مواضع مورد نیاز جای داده شد. یکی از مسایلی که لازم بود در حد توان بدان پرداخته شود، آداب و مراسم برگزاری سنتی این جشنها در گذشته و حال بود. دو دیگر آگاهی از چگونگی توسعه و گسترش و برگزاری جشنهای کهن ایرانی، در سراسر کشورهایی که زیر نفوذ فرهنگی ایران قرار داشتند. سوم تا جایی که ممکن باشد، گزارش منابع و مآخذ تحقیق در این زمینه داده شود، به شکلی که فرع مقدم بر اصل قرار نگیرد ـ تا در صورت نیاز، پژوهندگانی که خواهان تحقیق مستقیم و گستردهتر باشند، تا حدی ـ راهنمایی برایشان باشد. پس از پایان یافتن کار، چون مبنا و چارچوب پژوهش بر بنیاد همان چاپهای گذشته قرار داشت، گاه مواردی به نظر رسید که نقلی تکرار شده است. در حین چاپ تا جایی که امکانات اجازه میداد، تکرارها حذف شد ـ در حالی که چند مورد، به ویژه در مبحث نوروز و مهرگان، یا جشنهای آتش برجای ماند، در حالی اصلاحات و شروحی بسیار در آن وارد شده که شکلی مشروحتر به آن بخشیده است.