در این کتاب از ابتدای کار سامانیان سخن رفته است، از این رو سعی شده است تنها به خیزش قدرت یابی نخستین، دودمان سامانیان پرداخته شود. در فصل اول این کتاب مولف در باب گذشته این خاندان به بررسی کوتاه در عین حال جامعی پرداختهاست، تا بدین وسیله کاملا از ریشه اجدادی و نیاکان این خاندان، بر اساس دادههای تاریخی اطلاعاتی به دست آورده باشد. فصل دوم کتاب به نخستین تکاپوهای سامانیان برای کسب قدرت میپردازد. فصل سوم به تاسیس دولت سامانیان توسط امیراسماعیل سامانی پرداخته و فصل چهارم عصر تنش زدائی سیاسی-نظامی و پیکار سامانیان با صفاریان، و پیروزی سامانیان بر علویان طبرستان است. در فصل پنجم به نگرش بر کردار و فضایل امیراسماعیل، موجودیت وزرا در این دوره، ضرب سکه پرداخته شده است. فصل ششم دوران فرمانروایی احمد بن اسماعیل، استیلا بر سیستان، استقرار در حکومت و جایگاه آل سامان در تاریخ ایران است. فصل هفتم به ارتباط سامانیان با دستگاه خلافت عباسی میپردازد. فصل هشتم نگاهی بر تاریخ و جغرافیای ماوراء النهر دارد و فصل نهم بررسی و شناخت منابع و ماخذ است.
جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.
محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.