کتابخانه مجازی ادبیات

هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.

موضوع کتاب حاضر در مورد زندگی نامه امیر عنصرالمعالی کیکاووس نویسنده کتاب قابوسنامه تالیف غلامحسین یوسفی که توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.

رساله «یک کلمه» مهم‌ترین اثر میرزا یوسف‌خان تبریزی معروف به مستشارالدوله، رجل سیاسی و روشنفکر عهد ناصرالدین شاه قاجار، به احتمال زیاد نخستین اثر برجای‌مانده از جنبش روشنفکری دینی به زبان فارسی است. مستشارالدوله در این رساله می‌کوشد تا نشان دهد اصول تجدد و تجددخواهی در زمینۀ نهاد سیاست و قانون‌گذاری نه‌تنها با تعالیم و احکام دین اسلام ناسازگاری ندارند، بلکه به‌آسانی از این تعالیم و احکام استنباط و استخراج و استنتاج می‌تواند شد. در پایان کتاب نوشتارهایی متفرقه از مستشارالدوله آورده شده است.

این کتاب به بررسی ادبیات مشروطه در آستانه انقلاب مشروطیت پرداخته است. بدین منظور نویسنده ابتدا نگاهی به ایران و جهان در آن روزگار انداخته و درباره روابط ایران با روسیه و انگلستان مطالبی را نگاشته است. بخش بعدی کتاب اختصاص به بررسی اوضاع طبقاتی در ایران اختصاص دارد. نویسنده در این بخش درباره طبقه حاکم، روحانیون و طبقه متوسط و مردم زحمتکش مطالبی را به رشته تحریر درآورده است. در بخش بعدی درباره جنبش‌های اجتماعی ایران در قرن نوزدهم مطالبی آورده شده است. بعد از این دو بخش نویسنده به سراغ ادبیات مشروطه رفته و این موضوع را در سه بخش اشکال گوناگون ادبیات، معیارهای ادبیات مترقی و ویژگی‌های ادبیات مشروطه بررسی کرده است.