در بعضی از متون کهن فارسی شکلهایی از شناسههای افعال وجود دارد که در متونی که به زبان معیار نوشته شدهاند دیده نمیشود. بعضی از این اشکال صورتهای تحول یافته شناسههای فارسی معیار قدیم است، اما بعضی دیگر بیتردید از شناسههای پهلوی (فارسی میانه) تحول یافتهاند. در این مقاله با رجوع به متون متعددی از قرنهای چهارم تا ششم، این تحولات دستهبندی و توجیه شدهاند. با رجوع به گویشنامههای موجود آن شکلهایی از شناسههای گویشها که مؤید شکلهای بهکار رفته در متون کهن هستند نیز مورد استناد قرار گرفتهاند. در پایان مواردی که از نظر نویسندگان قابل توجیه نبوده نقل شدهاند.
در این دفتر واژههایی که به عنوان واژه پهلوی در واژهنامههای فارسی به فارسی لغت فرس اسدی طوسی، صحاح الفرس، واژهنامه معیار جمالی، فرهنگ حسین وفایی، تحفة الاحباب، فرهنگ جهانگیری، مجمع الفرس و برهان قاطع یاد گردیده، گردآوری و به ترتیب الفبایی آورده شده است و در پایان آگاهیهایی که در باره زبان پهلوی در برخی از این واژهنامهها آمده به صورت پیوستی با عنوان «آگاهیهای پراکنده درباره زبان پهلوی» افزوده شده است.
کتاب فارسی میانه که امروز با نام «شایست نه شایست» معروف شده، در اصل و چنانکه در دستنویسهای موجود از آن دیده شده، دارای این نام نیست. این کتاب بیشتر درباره گناهان و کیفرهای همارز آنها، نساوریمن (مردار و ناپاکی)، روش برداشتن مردگان از زمین و دستورهای ویژه در اینباره، پایههای گناه، سگدید و مراسم آن، انواع سگها و پرندگانی که از آنها در این آیین میتوان استفاده کرد و .... است. در این کتاب واژگان این متن پهلوی به ترتیب آوانویسی خط پهلوی آورده شده است. در مقابل هر واژه پس از یادکردن صورتهای کهن آن و توضیحات لازم، جای واژه در متن کتاب مشخص شده است.
مولف کتاب در پیشگفتار درباره موضوع کتاب می گوید: آنچه در این کتاب گرد آورده شده نتیجه کوششهایی است که نگارنده از چهل و اندی سال پیش یعنی از سالهای ۸ – ۱۳۳۶ که در دوره دوم دبیرستان حکیم نظامی قم -امام صادق کنونی- درس میخواند به عمل آورده است. هسته اوليه لغات کتاب از شنیدههای پدر و مادر عزیزم گردآوری شده؛ مقداری را نیز طی سالهای گذشته به تدریج از گفتههای معاشران قمیام گرفتهام. چندین نفر از دوستان همشهریام نیز مجموعههای کوچکی از لغات گردآورده خود را در اختیار بنده گذاردند. طبیعی است که بسیاری از لغات این مجموعهها تکراری و بسیاری دیگر نیز مشترک میان زبان مردم تهران و قم بود. نگارنده آنچه را از این مجموعهها در لغات گردآوری شده خود نداشت استخراج کرد و به مجموعه خود افزود.
کتاب «فرهنگ فارسی مدرسهی سپهسالار» با تصحیح دکتر علی اشرف صادقی، از روی نسخهی منحصر به فرد در کتابخانه مدرسهی عالی سپهسالار (مطهری) منتشر شده است. از این فرهنگ، تحت عنوان نصاب ترکی و فرهنگ منسوب به قطران نیز یاد کردهاند. در معرفی این فرهنگ آمده است: «قسم دوم در مرکبات معانی بعضی اقوال اکابر و حدیث نبوی صلعم.» اما با بررسی متن مشخص می شود که فرهنگ حاضر شرح عبارات عربی، آیات، احادیث و لغات گلستان سعدی است. این فرهنگ برحسب الفبای فارسی و با ذکر شواهدی چند، تدوین شده است.