بعد از کودتای 1299 تاریخ ایران وارد مرحله دیگری از حیات خود شد. دورهای که هر روزش نمایانگر دخالتهای ابرقدرتها در امور سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ما بوده است. دولتهای سرسپرده به مطامع غرب، در طول تاریخ معاصر عامل اجرایی این سیاستهای استعمارگرانه بودند. این کتاب مروری است بر زندگی سیاستهای علی امینی یکی از چهرههای معروف وابسته به قدرتهای استعماری در ایران. وی از ابتدای شروع زندگی سیاسی خود تلاشش در راستای سمتوسو دادن ایران به طرف آمریکا و انگلیس بوده است. علی امینی ریشه در خاندان قاجار دارد و در مقاطع حساس تاریخ معاصر ایران به کمک سیاستهای خارجی شتافته است. او پس از عبور از مراحل گوناگون سیاست و گذشتن از مشاغل وزارت، به نخستوزیری برگزیده شد و در همین مدت نسبتاً کوتاه صدارت با نطقهای آتشین بگیرد و ببندهای بیسابقه عدهای از رجال سیاسی، اداری و نظامی و جنجالهای فراوان و پر سروصدایی برانگیخت و همین کارهای فوقالعادهاش، خوراک برای مطبوعات داخلی و سوژههای مهمی را برای جراید و مجلات خارجی فراهم آورد.
این کتاب نتیجۀ سه فصل کاوش پروفسور دیوید استروناخ و همکارانش در پاسارگاد بوده و یکی از بهترین منابع موجود برای شناخت «هنر عتیق» هخامنشی و مقایسۀ آن با دوران قبل و همچنین با «هنر کلاسیک» زمان داریوش به بعد به شمار میرود. شهر پاسارگاد شاید تنها نمونۀ شهر کاملی باشد که در صورت ادامۀ پژوهشهای باستانشناسی و در مرحلۀ اول صیانت از آن، بتوان در مرحلههای بعدی ضمن مرمت و ثبت و ضبط مدارک و غور در خصیصههای ماندههای آن، پایه و اصول طراحی معماری و برنامهریزی شهری و همچنین مبانی شهرسازی ایرانی را در درازمدت استخراج و معرفی کرد، نیز بر حسب مورد طرحی برای قابل مراجعهکردن فضای آرام و موقر آن با قید احتیاط تدارک دید. مطالب کتاب حاضر فراتر از دستاوردهای استروناخ از کاوش و پژوهشهای باستانشناسی پاسارگاد در سال های 1961-1963 است، در حقیقت نامبرده کارنامهای از کلیۀ فعالیتهای باستانشناسی فراهم آورده که از سال 1905 آغاز شده بود. این کتاب پانزده سال پس از انجام آخرین کاوشهای باستانشناسی پاسارگاد در سال 1978 به چاپ رسیده است. محتوا و فضای کتاب آکنده است از مدارک و استناد فرهنگی، هنری، معماری و شهرسازی مردم بومی این سرزمین که زمینههای معرفی هویت تاریخی هر یک از آنها نیز در خلال این فرصت پانزدهساله به نحوی شایسته فراهم آمده است.
در روزهای شانزدهم و هفدهم بهمنماه 1351، یعنی حدود 47 سال قبل، در کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بهمنظور تجلیل از خدمات میرزا تقیخان امیرکبیر، مجلسی برای بررسی افکار و احوال وی همراه با نمایشگاه عکس، کتاب و روزنامههای آن روزگاران تشکیل شد. در این مجلس 12 نفر از استادان دانشگاه و محققان عالیقدر، پیرامون شرح احوال زندگی امیر، وضعیت دارالفنون و چگونگی تأسیس آن، و سایر مطالب در همین ارتباط بیاناتی ایراد کردند که متن این سخنرانیها به سعی و تلاش آقای قدرتالله روشنی زعفرانلو تدوین و توسط «انتشارات کتابخانة مرکزی دانشگاه» در سال 1354 به زیور طبع آراسته شد. درباره امیرکبیر که زمان او را چه بسا بتوان از مهمترین و اثرگزارترین دورانهای تاریخی ایران گمان برد، کتابها و مقالات بسیاری تألیف شده و در دسترس پژوهندگان فارسی زبان قرار گرفته است. صد و شصت و سه سال پیش یکی از شایستهترین مردان نامآور تاریخ ایران، بر اثر توطئه بیگانگان کشته شد و دوره درخشانی که با صدارت او آغاز شده بود، رو به افول و خاموشی گذاشت. قتل میرزا تقیخان امیرکبیر بی گمان ضربهای بر پیکر تاریخ ایران بود. کسانی که با تاریخ ایران آشنایند میدانند که امیرکبیر دوران کودکی را در خانواده قائم مقام به شاگردی سپری کرد. داستان معروف فرا گرفتن درس هنگام خدمت به فرزندان قائم مقام، که بارها در منابع به آن اشاره شده، مربوط به همان ایامی است که به خانه شاگردی مشغول بوده است. «گویند که امیر در کودکی که ناهار اولاد قائم مقام را میآورد، در حجره معلمشان ایستاده، پای بازبردن ظروف، آنچه معلم به آنها میآموخت، او فرا میگرفت تا روزی قائم مقام به آزمایش پسرانش آمده، هر چه از آنها پرسید ندانستند. امیر جواب میداد. قائم مقام پرسید تقی تو کجا درس خواندهای؟ عرض نمود روزها که غذای آقازادهها را آورده، ایستاده، میشنیدم. قائم مقام انعامی به او داد. او نگرفت و گریه کرد. بدو فرمود چه میخواهی؟ عرض کرد: به معلم امر فرمایید درسی را که به آقازادهها میدهد به من هم بیاموزد. قائم مقام را دل سوخته، معلم را فرمود تا به او نیز میآموخت.» امیرکبیر دست پرورده قائم مقام بود و به سبب ویژگیهای برجسته شخصیتیاش در تاریخ دولتهای ایران خوش درخشید. «واتسون»، نویسنده انگلیسی، درباره امیر مطالبی گفته که برازنده اوست: «در میان همه رجال اخیر مشرق زمین و زمامدارن ایران، که نامشان ثبت تاریخ جدید است، میرزا تقیخان امیرنظام بیهمتاست، به حقیقت سزاوار است که به عنوان اشرف مخلوقات بهشمار آید، بزرگوار مردی بود.»
دکتر مظفر بقایی کرمانی (1366 ـ 1290) یکی از بحثانگیزترین چهرههای سیاسی ایران بوده است. اسناد کتاب دوجلدی مربوط به دکتر مظفر بقایی، از شهریور 1328 آغاز شده است. در این ایام، عمر دوره پانزدهم مجلس شورای ملی خاتمه یافته و نمایندگان آماده انتخابات دوره شانزدهم شدند. آخرین سند جلد دوم این مجموعه، با سند آبان 1357 پایان یافته است. در این سند گزارش ساواک از حزب زحمتکشان و نظر اعضای این حزب نسبت به دکتر بقایی در این مقطع مشخص شده است. این اسناد دربردارنده مکاتبات و گزارشهای فرمانداری، شهربانی، ستاد ارتش، رکن دوم، ساواک و ... از فعالیتهای دکتر مظفر بقایی است. اسناد این کتاب تنها گوشهای از فعالیتهای دکتر بقایی است که از دید مراکز گزارشکننده مخفی نمانده، در حالی که بسیاری از فعالیتها به سرانجام رسیده و آنها از کموکیف آن بیخبر ماندهاند.
دکتر مظفر بقایی کرمانی (1366 ـ 1290) یکی از بحثانگیزترین چهرههای سیاسی ایران بوده است. اسناد کتاب دوجلدی مربوط به دکتر مظفر بقایی، از شهریور 1328 آغاز شده است. در این ایام، عمر دوره پانزدهم مجلس شورای ملی خاتمه یافته و نمایندگان آماده انتخابات دوره شانزدهم شدند. آخرین سند جلد دوم این مجموعه، با سند آبان 1357 پایان یافته است. در این سند گزارش ساواک از حزب زحمتکشان و نظر اعضای این حزب نسبت به دکتر بقایی در این مقطع مشخص شده است. این اسناد دربردارنده مکاتبات و گزارشهای فرمانداری، شهربانی، ستاد ارتش، رکن دوم، ساواک و ... از فعالیتهای دکتر مظفر بقایی است. اسناد این کتاب تنها گوشهای از فعالیتهای دکتر بقایی است که از دید مراکز گزارشکننده مخفی نمانده، در حالی که بسیاری از فعالیتها به سرانجام رسیده و آنها از کموکیف آن بیخبر ماندهاند.