کتابخانه مجازی ادبیات

جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

این کتاب به تشریح نظام اجتماعی، نظم و تربیت عمومی ایران و آیین و آداب ایرانیان در زمان ساسانیان اختصاص دارد. نویسنده افزون بر طبقات چهارگانه‌ی جامعه‌ی ایران عصر ساسانی و زیرشاخه‌ی هریک، هم‌چنین تقسیمات اشراف و بزرگان به وضعیت خانواده، مساله‌ی ازدواج و انواع آن در دوره‌ی مذکور می‌پردازد. بخشی از کتاب نیز به سازمان اداری شاهنشاهی ساسانی و مناصب موجود در آن و هم‌چنین دیوان‌های مختلفی چون امور اقتصادی و مالیات، نظام سپاهی‌گری و امور مذهبی اختصاص دارد. ویژگی‌های حکومت مرکزی در عصر ساسانی و بحث تمرکز این قدرت، که نقطه‌ی اختلاف دوره‌ی ساسانی و عصر اشکانیان است، هم‌چنین رابطه‌ی پادشاه با مردم قلمرواش مطالبی است که یک بخش از کتاب را به خود اختصاص داده است. رسوم درباری و فعالیت‌ها و سرگرمی‌های مرسوم از دیگر مطالب کتاب به شمار می‌رود. در بخش پایانی کتاب نیز به صفات مشخصه‌ی ایران عصر باستان از حیث معنویات و آداب و رسوم اشاره می‌شود. کتاب هم‌چنین دارای پیوستی است که در آن متن پهلوی "نامه‌ی تنسر" و مجهولات آن از لحاظ زمان نگارش بررسی شده است.

نویسنده در این کتاب با بحث استادانه مفصلی ثابت کرده میان شاهان داستانی کیان و سلسله تاریخی هخامنشیان ارتباطی وجود ندارد و تمام فرضیه‌های دانشمندانی مانند هرتسفلد و هرتل را در این باب رد کرده و ثابت نموده کیانیان عبارتند از یک‌دسته از امرای محلی مشرق ایران در عهود مقدم بر اوستا که آخرین آنها ویشتاسب با زردشت پیغامبر معاصر بوده است. باقی کتاب وقف است بر بحث جامعی درباره «کی» و «کیان» از قدیم‌ترین قطعات اوستا گرفته تا آخرین کتب معتبر تاریخی عربی و فارسی. نویسنده در این مباحث داستان کیانیان در روایات دینی و روایات ملی و تشخیص اینکه هر یک از اجزاء داستان متداول کیانیان از کدام یک از این دو مأخذ اقتباس شده، مبادرت جسته است.