احمد کسروی در این کتاب کوشیده تا برخی واژگان اصیل پارسی را که امروزه در معنی دچار تحریف شدهاند، شناسایی کرده و معانی آن را به شکلی درست بازگو کند. از جمله تمایر بین واژگان کیش و دین که امروزه هر دو به یک معنی به کار میروند؛ اما در گذشته هر یک معانی خاصی را داشتهاند. این کتاب را یکی از پختهترین آثار ادبی ـ تاریخی کسروی دانستهاند. همچنین در این کتاب برخی دیدگاههای نویسنده در باب مسائل اجتماعی و فلسفی دین، همچنین مفهوم و شیوههای رستگاری بازگو شده است.
برای آنکه تاریخ امپراطوری هخامنشی و زرتشت را بشناسیم باید نقش دیرینه فرهنگ ایران را بازشناسیم، باید فرهنگ را به عناصری تجزیه کنیم و نهادهایی که فرهنگ را میسازند بازیابیم؛ و سپس به بینیم نیاکان ما با اندیشه های روشن خویش چه کرده اند. برجسته ترین نهادهای فرهنگ: دین، ادبیات، فلسفه، دانش و هنر، پزشکی، صنعت، آموزش و پروش و حقوق می باشد که در این دفتر گزارشی از آن ارائه شده است
شیخ محمد سنگلجى، فرزند رضاقلى سنگلجى از روحانیون تهران، سالهاى درازى با سمت استادى در دانشکده حقوق و علوم سیاسى به تدریس فقه اسلامى اشتغال داشت و متن درسش شرایع الاسلام بود. کانونى هم به نام رواق تأسیس کرد که در آنجا به تفسیر قرآن مى پرداخت. اسلامِ نابْ همان دین یگانه و بیبدیلی است که از صدر نبوّت تا ساقه رسالت، به صورتهای گونهگون بر پیامبران الهی نازل شده است و به کمال نهایی خود که مرضی خدای حکیم است، نایل آمد و منهاجها و شریعتهای ویژه هر عصری آن را همراهی میکرد. عنصر اصیل اسلام همان حکم خدای سبحان است و منشأ حکم خداوند اراده ازلی اوست که از علم ذاتی وی ناشی میشود. عنصر اصلی کشف و اثبات اسلام دو رکن است؛ یکی برهان قاطع عقلی و دیگری دلیل معتبر نقلی. هر کدام از این دو رکن به اقسام معتبر دیگری تقسیم میشود؛ دلیل عقلی در قلمرو امور طبیعی، حسّ و تجربه کارآمد، و در منطقه امور ریاضی، برهان ریاضی متقن، و در اقلیم حکمت و کلام برهانِ تجریدی عقلی، و در ساحت عرفانِ نظری، برهان تجربی قلبی است. دلیل نقلی معتبر در قلمرو عقاید، نصّ قطعی الصدور و الدلاله و در منطقه اخلاق و نیز در اقلیم فقه و حقوق، نصّ قطعی یا ظنّی معتبر است.
در این کتاب برخی دیدگاههای"احمد کسروی" در باب مسائل اجتماعی و فلسفی دین، همچنین مفهوم و شیوههای رستگاری بازگو شده است .عناوین برخی مباحث کتاب بدین قرار است : "دین برآشفته و هم سست گردیده"، "دین چیست و برای چیست"، "آفریدگار"، "راه دین و راه دانش جداست"، "جان و روان"، "مردان خدا"، "زردشت و مانی"، "پاکدینی"، "فلسفه"، "صوفیگری"، "خراباتیگری"، "آیین زندگی" و "آموزگاران و فرهیختاران".
کتاب حاضر در سه گفتار به معرفی تبار و شجره شیخ صفی و سیادت خاندان صفویان اختصاص دارد .این نوشتار، نقد و تفسیری است بر کتاب "صفوه الصفا" نوشته "ابن بزاز" .عناوین سه گفتار بدین قرار است :"صفوه الصفا و تاریخچه آن"، "تبار شیخ صفیالدین، شجره سیادت شیخ صفی" و "کیش شیخ صفی".