شمس قیس رازی، جستجوگر سده هفتم هجری، از هوشمندان کممانند تاریخ ادب ایران است. کتاب ارجمند او، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تا به امروز در شناخت شعر در بلندای تنهایی مانده است. از سده هفتم تا روزگار نیما، همه ادیبانی که در شناخت شعر قلم زدهاند و پس از آن، همه ادیبان سنتگرا که به شناخت شعر پرداختهاند، جز بازنوشت مطالبی از المعجم، کار چشمگیری نکردهاند و شگفتا که این کتاب، دستمایه نوگرایان هم بوده است و چه انتحال، سلخ و المامهایی که در این بازنوشتها و دستمایهگیها روی داده! ما در این کار، به شناخت قافیه از دید شمس پرداختهایم تا شاید، اندکی از حقی که این مرد بزرگ بر ما هم دارد، گزارده باشیم.
در فرهنگ لغت ساحلی لغات از حرف آخر تنظیم شده، و اولین فرهنگ در نوع خود است. البته نوشتن این نوع فرهنگ به عربی از صدها سال پیش معمول بوده است و حتی اولین فرهنگ لغت عربی یعنی کتاب العین اثر خلیل بن احمد فراهیدی بر اساس حرف آخر لغات بوده است. اما فرهنگ لغت ساحلی که اساتید دانشگاه آن را منحصر به فرد خوانده اند اولین فرهنگ لغت فارسی (با ریشه فارسی، ریشه عربی و ریشه بیگانه) بر اساس حرف آخر است که در حقیقت آدرس دادن قافیه ها به شاعران، سخن سنجان و ادیبان است
سخنان مرد اخلاص و عمل و علم، علی (ع) پس از قرآن کریم پشتوانه فکری بسیاری از نویسندگان و شاعران بوده است. مانند کتب و رسایلی که صاحبان ذوق و شاعران فارسی زبان با به نظم درآوردن مضمون سخنان آن امام همام، ساخته و پرداختهاند. رساله حاضر نیز به جای آن که سخنان حکمت آموز علی (ع) را ترجمه و شرح کند و احیانا مفهوم آن را به گونهای به رشته نظم کشد، آن را با اشعار دلپذیری از حکیم فردوسی و سخنان نغزی از دیگرناموران تالیف و ترکیب کرده است. مولف در جستجویی پیرامون سخنان علی (ع) در متون فارسی به کتاب "مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب" رشیدالدین وطواط رسید از آنرو درصدد تصحیح آن به این شیوه برآمد
غزنویان که پرورده و برکشیده سامانیان بودند، بیش از چل سال بر اندیشه خراسان فرو کوفتند تا راه تسلط آل سلجوق هموار شد. سلطان محمود که هزاران کتاب و کتابخوان را از میان برده بود به هنگام مرد. مرگش، امیرمسعود را از نیمه راه بغداد بازگرداند تا دروازه خراسان را به روی سلجوقیان بگشاید. هنگام مرگ سلطان مخوف، هنوز خراسان به آن درماندگی نرسیده بود تا به دامن طغرل دراویزد.