این کتاب دربرگیرنده دو بخش است: ریشهیابی واژههای گیلکی و وجه تسمیه شهرها و روستاهای گیلان. هر یک از این دو بخش در واقع خود بخشی از دو کتاب پیشتر چاپشده شادروان سرتیپپور بوده است. بخش اول در اصل بخش سوم و متمم کتاب «ویژگیهای دستوری و فرهنگ واژههای گیلکی» و بخش «وجه تسمیه» نیز بخش فشرده و تنظیمیافته از مطالب مفصل و پراکندهای بوده که مؤلف در کتاب معروف خود «نامها و نامدارهای گیلان» آورده است.
گردآوری گویشهای ایرانی و پژوهش در آنها از دیدگاه مردمشناسی اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا از این راه میتوان نهتنها به شناخت مقولات فرهنگی و ذهنی و جمعی مردم راه یافت، بلکه به خط سیر اقوام گذشته در سرزمینهای مختلف و تأثیر و تأثر آنها و منشأ و مأخذ افزارها و وسایل تولید نیز پی برد و اطلاعات بسیار سودمندی برای تحقیقات مردمشناسی فراهم آورد. این کتاب دربرگیرنده گویش و اصطلاحات و ضربالمصلهای گیلکی است که در این راستا به نگارش درآمده است.
این کتاب دربرگیرنده حدود 1300 مثل و اصطلاح به گویش مردم جلگه و کوهستان «شرق گیلان» است. برگردان مثلها و اصطلاحات، خواننده را از مراجعه به فرهنگ لغات بینیاز میکند؛ برای استفاده زبانشناسان و دیگر محققان، آوانوشت، کاربرد و کنایههای مثلها نیز به اختصاص نوشته شده است. به دنبال هر مثل، مصراعها و بیتها و مثلها و اصطلاحات و تکیهکلامها از گویشهای دیگر، بهویژه زبان فارسی نزدیکترین معادل مثلهای گیلکی است که برای گویاتر کردن این مثلها گردآوری شده است.
مولف کتاب درباره انگیزه شروع کتاب اینگونه میگوید: گمان میکنم داستانهای فردوسی یقینا ساخته و پرداخته یک نسل نیست و گواهی میلیونها مردمیست که حتی پیش از عهد سلطنت ساسانیان اطلاعات خود را در لوح خاطر ثبت و ضبط نموده و از نسلی به نسلی دیگر انتقال دادهاند با یقین به تصرف و تحریفی که در آن حکایات و نامهای قهرمانان داستانها بمرور زمان شده است. به سائقه این اندیشه مقدمتا یکی از نشانیهای شاهنامه را که مربوط به تشکیل دولتی در حاشیه بحر خزر و در دامن البرز کوه بوده است و به گفته فردوسی مربوط به اواخر عصر حجر و در آستانه عصر آتش میباشد، انتخاب و سرفصل تحقیقات تاریخی نمودم، از آن پس به بخشهای زیر خواهیم پرداخت: گیلان و مازندران از دیدگاه زرتشت، دریا کناران خزر در آئینه آثار و متون پیش از تاریخ، گیلان و مازندران به دوران مهاجرت آریائیان و تاخت و تاز آسوریان، گواهی های تاریخ و تجزیه و تحلیل