یکی از جنبههای اعجاز قرآن کریم، اعجاز بیانی و وجه زبانشناختی آن است. بدان گونه که از اسلوبهای گوناگون ادبی برای تعلیم و تربیت مخاطبان استفاده کرده، در خلال این اسلوبها بر قلب، فکر و رفتار آنها تأثیر گذاشته است. مقاله حاضر به بررسی اسلوب خطاب وتاثیر این شیوه ادبی ـ به عنوان یکی ازمقدمات تفسیر ـ بر تبیین معارف قرآنی میپردازد. معارف قرآنی، مباحث اعتقادی، اخلاقی و احکام شرعی را در بر میگیرد. ترتب این سه نوع دانش نیز بسیار با معناست، یعنی در طبقه بندی آموزههای دینی، ابتدا عقاید و نظام بینشی مورد توجه و شناخت قرار میگیرد، پس از آن به نظام ارزشی یعنی اخلاق و اصول مربوط به آن پرداخته می¬شود تا به فوائد آن که سلامت روان فرد و تقلیل و حل کشمکشهای جامعه است، آگاهی لازم حاصل شود و در نهایت نظام عملی و احکام مقرر شده از جانب خداوند حکیم بررسی میگردد.
موضوع این کتاب يادداشتهای مربوط به خلاصه يا چکيده پاسخ پرسشی است در سبب اختلاف علما و فقها و انتخاب روش شیخی و بالاسری. در این پاسخ گزارشی از شداید شیخ احمد احسایی و سید رشتی بیان شده و سید میخواهد اثبات کند که حق فقط از خودشان است و دیگران بر باطل و حسادت میورزند.
برهان (کلمات قرآن)، دلیل قطعی و همواره صادق است. واژه برهان را مصدر ثلاثی مجرد «بره یبره برهانا» به معنای سفید شدن و یا مشتق از ریشه رباعی مجرد «برهن یبرهن برهنه» و به معنای حجت و دلیل دانستهاند. معنای لغوی برهان، حجت و بیان واضح و دلیل قاطع است، و در اصطلاح اهل منطق بر قیاسی اطلاق میشود که از یقینیات (اولیات، مشاهدات، تجربیات، متواترات، حدسیات، فطریات) تشکیل شده، و نتیجه آن یقینی و ملاک رسیدن به واقع است. در قرآن واژههای دیگری به کار رفته که به جهاتی، منطبق بر برهان هستند مثل واژههای سلطان، بینه، حجت و آیه. برهان را میتوان «سلطان» خواند چون زوال ناپذیر و غالب، و تیز و نافذ است و خصم و مخالف را به گونهای در بن بست قرار میدهد که هیچ راهی برای فرار نمییابد، و بر عقول و فهمها سلطه مییابد. از آنجا که برهان نشانه حقانیت آورنده آن است، به «آیه» تعبیر شده است.