حکیم عثمان بن عمر مختاری غزنوی ملقب به "مختار الشعراء"، متخلص به "عثمان" و بعدها "مختاری " از شاعران قرن پنجم هجری است. مختاری که استاد "حکیم سنائی غزنوی" به شمار می رفت، توسط او در مثنوی "کارنامه بلخ" ستوده شد. "نصرالله ابوالمعالی" در ترجمه کلیله و دمنه از اشعار سه تن سود برده است که یکی از آن ها مختاری است. تآثیر شعر مختاری بر سروده های اشخاص دیگری مانند "ظهیر فاریابی" نیز مشاهده می شود که به اهمیت و مرتبه شعر مختاری اشاره دارد. به جهت آن که دیوان کاملی از اشعار مختاری غزنوی برجای نمانده است، "رکن الدین همایون فرخ" با مطالعه نسخه های در دسترس به تکمیل دیوان، تدوین اشعار و تنظیم آن ها همت گماشته است. نسخه ای خطی از قرن نهم هجری محفوظ در کتابخانه ملی ملک که مجموعه ای متشکل از بیست دیوان از شعرای قرون پنجم تا هشتم هجری است، به دلیل قدمت بیشتر، تعداد ابیات افزونتر و غلطهای کمتر به عنوان نسخه مبنا منظورشده است. تصحیح کنونی تنها از طریق مقابله نسخ صورت پذیرفته و سلیقه شخصی نگارنده در آن منظور نشده است. دیوان موجود نشان می دهد که مختاری که به سبک خراسانی شعر می سرود، بیش ازهر چیز شاعری قصیده سراست.
در این کتاب شعر پارسی از روز ظهور تا پایان قرن پنجم هجری مورد مطالعه قرار گرفته است؛ اما پیش از ورود به اصل موضوع، بحثی مختصر درباره سبک و کیفیت و ماهیت و انواع آن انجام شده است.
مسائل تاریخی را معمولاً از کتب تاریخ و اسناد استخراج میکنند و کمتر رایج بوده است که در این زمینه به دیوانهای شاعران و اشعار آنان توجه شود در حالی که در دیوانها و اشعار، بسیاری از جزئیات مسائل مورد بررسی قرار گرفتهاند که در کتب تاریخ نمیتوان یافت. فتح سومنات به دست محمود غزنوی یکی از آن مسائل است. فرخی در یک قصیده مقتضب 175 بیتی همانند یک سفرنامهنویس به ثبت جزئیات مسائل پرداخته است، چنانکه به قول مرحوم رشید یاسمی آن نکتهها که فرخی در این قصیده ثبت کرده است، دستکمی از تاریخ بیهقی و تاریخ گردیزی ندارند.
حافظ خراباتی، اثر رکنالدین همایونفرخ، پیرامون روابط اجتماعی و سیاسی خواجه حافظ شیرازی با معاصرانش و به دست دادن شأن نزول و تاریخ سروده شدن این آثار و شرح و تفسیر هریک از آنها از آغاز تا انجام، است. هرکس با دیده بصیرت و انصاف و مروّت، حتی نگاهی سطحی بر این کتاب افکنده باشد، درمییابد چنین اثری که در آن مطالب و مسایل خاصی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، نمیتواند برای عام باشد و خوه و ناخواه طبقه و رسته خاصی که به اینچنین آثار علاقه دارند، آن را مورد مطالعه قرار خواهند داد. بااینهمه نویسنده تا آنجا که قدرت و توان نویسندگیاش اجازه میداده کوشیده که در ساختن و پرداختن جملهها و نوشتن شرح و تفسیر و توجیه ابیات غزلها به حد مقدور با زبانی ساده و همهفهم و دور از تکلف به بیان مطلب بپردازد. این کتاب محصول بیستوپنج سال زحمت و کار پرمرارت نویسنده است که آن را به پیشگاه کسانی که ارزش خدمات عاشقان به ادب و عرفان ایران را پاس میدارند، تقدیم کرده است
حافظ خراباتی، اثر رکنالدین همایونفرخ، پیرامون روابط اجتماعی و سیاسی خواجه حافظ شیرازی با معاصرانش و به دست دادن شأن نزول و تاریخ سروده شدن این آثار و شرح و تفسیر هریک از آنها از آغاز تا انجام، است. هرکس با دیده بصیرت و انصاف و مروّت، حتی نگاهی سطحی بر این کتاب افکنده باشد، درمییابد چنین اثری که در آن مطالب و مسایل خاصی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، نمیتواند برای عام باشد و خوه و ناخواه طبقه و رسته خاصی که به اینچنین آثار علاقه دارند، آن را مورد مطالعه قرار خواهند داد. بااینهمه نویسنده تا آنجا که قدرت و توان نویسندگیاش اجازه میداده کوشیده که در ساختن و پرداختن جملهها و نوشتن شرح و تفسیر و توجیه ابیات غزلها به حد مقدور با زبانی ساده و همهفهم و دور از تکلف به بیان مطلب بپردازد. این کتاب محصول بیستوپنج سال زحمت و کار پرمرارت نویسنده است که آن را به پیشگاه کسانی که ارزش خدمات عاشقان به ادب و عرفان ایران را پاس میدارند، تقدیم کرده است