گرچه ممکن است در مقابل وضع اجتماعی ملالت آورش بحث از نیاکان کردها بودن طوایفی که دولتهای معظم را به وجود آورده و سلسله های پادشاهی که به کشور گشایی پرداخته و پیغمبرانی که بشریت را به راه راست هدایت نموده اند. در وهله اول غریب به نظر آید و نگارنده در تحت تاثیر احساسات افراطی ملی قرار گرفته تصور شود.لیکن پس از مطالعه دقیق معلوم خواهد شد که راه افراط پیموده نشده است.تاریخ کرد و کردستان به زبان کردی اثر خامه دیقیمت نویسنده بزرگ کرد مرحوم امین ذکی بیک و کتاب کرد و پیوستگی نژادی او بقلم استاد دانشگاه مرحوم رشید یاسمی در نوشتن این رساله نه تنها این جالب را از تحقیق و تتبع زیاد بلکه از دادن توضیح بیشتری هم بی نیاز ساخته است.
در این کتاب سخن از شاعرانی است که زبانشان کردی است و به زبان پارسی شهر سروده اند. شاعرانی که در گذشته می زیسته اند شعر و شرح حالشان اغلب از میان تذکره های مختلف فارسی و عربی بی منت جمع آوری شده و زحمتش را به جان خریدار بوده ام، از شاعرانی گله مندم که در قید حیات اند با رفتن به محل سکنایشان و روبرو شدن با انان و التماس نمودن از ایشان و تکرار التماس بوسیله نامه و تلفن طی چندین سال اجبارا از روی پرونده استخدامیشان مشخصاتشان بدست آمده است و برخی را هنوز موفق به دریافت شعر و شرح زندگیشان نشده ام ناچار در این کتاب ذکری از انان به میان نیامد. همان طوری که ملاحظه میشود اکثر شاعران مندرج در این تذکره از اهالی سنندج هستند. علتش این است که اهالی سنندش بیش از نقاط دیگر کردستان با مردم فارسی زبان محشور و در تماس بوده اند، دیگر اینکه چون سنندج مرکز حکمرانی کردستان بوده است و حاکمان اغلب خود دانشمند و دانش پرور بوده اند لذا آشنایی به زبان فارسی و رموز و دقایق آن در این ناحیه بیش از نواحی دیگر کردستانات نضج گرفته و رونق یافته است...
در مجموعه حاضر شرح احوال و نکات برجسته زندگی شخصیتهای برجسته قوچان از حدود قرن چهارم هجری تا عصر حاضر فراهم آمده و به ترتیب حروف الفبای نام خانوادگی نظام یافته است .کتاب از دو بخش و چهار ضمیمه تشکیل شده است .بخش اول با عنوان((کلیات)) شامل مطالبی است درباره موقعیت جغرافیایی و تاریخ مختصر قوچان از قدیم الایام تا دوران معاصر، همچنین تاریخچه کوتاه فرهنگی این شهر .بخش دوم یا متن اصلی کتاب متضمن زندگینامه یکصد و شانزده تن از مشاهیر قوچان است .ضمایم کتاب نیز شامل فهرست اسامی و معرفی کوتاه اشخاص دیگر است1 : خطاطان و خوشنویسان، 2 پهلوانان نامی قوچان، 3 نمایندگان قوچان از اولین دوره مجلس شورای ملی تا دوره بیست و چهارم، 4 رجال و مشاهیری که نویسنده به شرح حال و زندگانی آنها دسترسی نیافته است .کتاب با فهرست اعلام، و فهرست منابع و ماخذ به پایان میرسد .
نویسنده در این کتاب به بررسی چگونگی مواجهه کردها با مسلمانان از ورود مسلمین به مناطق کردنشین تا پایان دوره امویان میپردازد. در این رهگذر نخست روایات مربوط به منشأ کُردها به نثر در آمده است؛ روایاتی که بر هیچ یقینی استوار نیست و کُردها را جنّ، گریزنده از دست ضحاک، عرب و... دانستهاند. سپس به معرفی اقوام غیرآریایی و آریایی ساکن در مناطق کُردنشین پرداخته میشود و نقش آنها در به وجود آمدن نژاد کرد تبیین میگردد. آنگاه تفاوت نژاد کرد با واژه تاریخی اکراد (بادیهنشینان) بیان میشود.