کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

«تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران»، کتابی است به زبان فارسی که به موضوع تطبیق اسامی قدیمی اماکن و شهرها و کوه‌ها و دریاها و رودها و صحراها و طوایف و غیره در ایران با اسامی جدید آنها می‌پردازد. انگیزه مولف از نگارش این اثر تطبیق نام شهرهای قدیم و جدید ایران است که در کتاب «درر التیجان فی تاریخ بنی الاشکان»، منسوب به وی درج گردیده است؛ زیرا بسیاری از این نام‌ها در زمان نگارش اثر مزبور تغییر یافته‌اند یا اوضاع جغرافیایی آنها دگرگون شده است. این کتاب در سال ۱۳۱۱ ه. ق. به نگارش درآمده است. کتاب دارای مقدمه است که مطالب آن ضمن سه فصل ذیل بیان می‌گردد: فصل اول: در جغرافیای قدیم. فصل دوم: در فن اتونوگرافی. فصل سوم: در باب السنه مختلف عهد قدیم. در ادامه به موضوع اصلی کتاب؛ یعنی تطبیق اسامی شهرها و... به ترتیب حروف الفبا پرداخته شده است. کتاب همچنین دارای بخشی است که توسط مصحح بدان افزوده گشته است...

این کتاب اثری است موسوم به «تاریخ احمدشاه درانی» که در اینجا بنا به دلایلی «تاریخ درّانیان» نامیده شده است. درباره نویسنده کتاب اطلاعی در دست نیست و بنا بر اشارات سیدحسین شیرازی ـ مترجم کتاب ـ مشخص است که وی فردی هندی بوده و این اثر را به زبان هندی آمیخته به پارسی نگاشته و چون برای فارسی‌زبانان فایدتی نداشته و به هندی بیشتر شبیه بوده، مترجم آن را به فارسی گردانیده است. کتاب مشتمل بر تاریخ دُرّانیان از احمدخان تا شاه شجاع و نزاع‌های این امرا با یکدیگر به‌ویژه دو خاندان سدوزایی و محمدزایی و جنگ‌های آنها با ایران و انگلستان و هندوان است.