تذکره نصرآبادی علاوه بر احیای نام هزار شاعر عصر صفوی، اخلاق و احوال دوره صفوی و بسیاری از مطالب مهم تاریخی را هم نشان می دهد و برای ادبا و مورخین و کسانی که میخواهند به حقایق تاریخی عصر صفوی پی برده و آشنا بشوند مفید و کارساز است. و نیز ابیات و غزلهایی چند که گوینده آن مجهول و انتحال کنندگان دست بدست می بردند به وسیله این تذکره به صاحبانش مسترد می گردد.
جای افسوس است که ما از حیات مرحوم میرزاآقاخان کرمانی و تشبئات و عملیات سیاسی او چیز زیادی در دست نداریم جز آنچه چندین مولف از روی یکدیگر با فرق های جزئی استنساخ کرده و هیچ چیز تازه ای تتبع ننموده اند. بنابراین بهتر آن می دانیم که بجای اینکه در این تذکر سی ساله دوباره به نقل همان عبارات اکتفا کنیم به تشریح و تدقیق نظریات و افکار سیاسی و اجتماعی او داخل شده و بسیاری از مسایل را که در حق او تاریک است روشن نماییم. میرزا آقاخان از حیث سرنوشت نویسندگی خیلی شبیه به خیام است که آثارش بواسطه بغض و نفرت مخالفین متروک و بدون مطالعه آنها با تیر اتهامات به جهل و نادانی منسوب شده است. ولی همانطور که اینک پس از شش هفت قرن خیام میرود جای خود را در ادبیات و فلسفه مشرق و مغرب باز کند میرزاآقاخان هم روز به روز مشهورتذ می شود و یکی بعد از دیگری آثار و تالیفاتش به طبع میرسد و کم کم همان طبقات منوره که با او مخالف بودند مجبورند در اطراف او قلمفرسایی کنند...
جلد پنجم از نامواره دکتر محمود افشار مقاله ها و گفتارهایی است در زمینه های مربوط به تاریخ ایران، قلمرو زبان فارسی، تحقیقات ادبی، مباحث شعر فارسی، مسائل فنی زبان فارسی، عقاید سیاسی دوره قاجار، اسناد تاریخی، وضع فرهنگی و اجتماعی یزد و یادداشتها و اسنادی است که با زندگانی دکتر محمود افشار متناسب است. مقاله ها به ترتیب تاریخ دریافت آنها به چاپ رسیده است.
تذکره نصرآبادی مشتمل بر شرح حال و اشعاری از قریب هزار شاعر عصر صفوی. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مؤلف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثة مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است. تذکرة نصرآبادی گذشته از آنکه در بررسی شعر و شاعریِ عهد صفوی سودمند است ، مرجعی بسیار مهم برای آشنایی با تاریخ اجتماعی و فرهنگ و ادب عامة ایران در آن دوران است. نصرآبادی تذکرة خود را با جملاتی به نثر مصنوع در حمد باری تعالی آغاز، و سپس با نثری ساده از فضیلت سخن منظوم بحث می کند و ضمن ذکر تذکره های پیشین و معاصر خود که به نظر می رسد در تألیف تذکره اش از برخی آنها بویژه تحفة سامی متأثر بوده است ، سبب تألیف کتاب (در1083) را ذکر می کند. او در پایان دیباچه و پیش از بیان فصول کتاب ، شاه سلیمان صفوی (حک : 1077ـ 1105) را مدح می گوید. فصلهای کتاب عبارت اند از: 1) مقدمه ، در بارة شاهان و شاهزادگان صفوی که شعر سروده اند؛ 2) صف اول ، در بارة امیران و ملازمان دربار صفوی و تیموریان هند که شاعر بوده اند، مشتمل بر سه «فرقه »: امیران ایران ، امیران هندوستان ، وزیران و مستوفیان ؛ 3) صف دوم ، در ذکر سادات و نجبا و اشعار آنان ؛ 4) صف سوم ، در بارة دانشمندان و خوش نویسان و متصوّفه که شعر نیز سروده اند، مشتمل بر سه فرقه : علما و فضلا، خوش نویسان ، درویشان ؛ 5) صف چهارم ، در شرح احوال شاعران ، مشتمل بر سه فرقه : شاعران عراق و خراسان ، شاعران ماوراءالنهر، شاعران هندوستان ؛ 6) صف پنجم ، در بارة خویشان مؤلف و زندگینامه و اشعار خود مؤلف ؛ 7) خاتمه ، در ذکر مادّه تاریخ و لغز و معماهای متقدمان و معاصرانِ مؤلف ، مشتمل بر دو «دفعه »: دفعة اول ، آنهایی که سرایندة مشخص دارند؛ دفعة دوم ، آنهایی که سرایندة نامعلوم دارند. هر دفعه خود به سه «حرف » تقسیم شده است : حرف اول در بارة مادّه تاریخ ، دوم در بارة لغز و سوم در بارة معما. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مؤلف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثة مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است...
تذکره نصرآبادی مشتمل بر شرح حال و اشعاری از قریب هزار شاعر عصر صفوی. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مؤلف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثة مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است. تذکرة نصرآبادی گذشته از آنکه در بررسی شعر و شاعریِ عهد صفوی سودمند است ، مرجعی بسیار مهم برای آشنایی با تاریخ اجتماعی و فرهنگ و ادب عامة ایران در آن دوران است. نصرآبادی تذکرة خود را با جملاتی به نثر مصنوع در حمد باری تعالی آغاز، و سپس با نثری ساده از فضیلت سخن منظوم بحث می کند و ضمن ذکر تذکره های پیشین و معاصر خود که به نظر می رسد در تألیف تذکره اش از برخی آنها بویژه تحفة سامی متأثر بوده است ، سبب تألیف کتاب (در1083) را ذکر می کند. او در پایان دیباچه و پیش از بیان فصول کتاب ، شاه سلیمان صفوی (حک : 1077ـ 1105) را مدح می گوید. فصلهای کتاب عبارت اند از: 1) مقدمه ، در بارة شاهان و شاهزادگان صفوی که شعر سروده اند؛ 2) صف اول ، در بارة امیران و ملازمان دربار صفوی و تیموریان هند که شاعر بوده اند، مشتمل بر سه «فرقه »: امیران ایران ، امیران هندوستان ، وزیران و مستوفیان ؛ 3) صف دوم ، در ذکر سادات و نجبا و اشعار آنان ؛ 4) صف سوم ، در بارة دانشمندان و خوش نویسان و متصوّفه که شعر نیز سروده اند، مشتمل بر سه فرقه : علما و فضلا، خوش نویسان ، درویشان ؛ 5) صف چهارم ، در شرح احوال شاعران ، مشتمل بر سه فرقه : شاعران عراق و خراسان ، شاعران ماوراءالنهر، شاعران هندوستان ؛ 6) صف پنجم ، در بارة خویشان مؤلف و زندگینامه و اشعار خود مؤلف ؛ 7) خاتمه ، در ذکر مادّه تاریخ و لغز و معماهای متقدمان و معاصرانِ مؤلف ، مشتمل بر دو «دفعه »: دفعة اول ، آنهایی که سرایندة مشخص دارند؛ دفعة دوم ، آنهایی که سرایندة نامعلوم دارند. هر دفعه خود به سه «حرف » تقسیم شده است : حرف اول در بارة مادّه تاریخ ، دوم در بارة لغز و سوم در بارة معما. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مؤلف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثة مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است...