کتابخانه مجازی ادبیات

چون پایه این دفتر بر تلاشی "نمادین" است و خواست انجامین: نمودن "نماد" است نه شکافتن آن، و نمایش راز است نه گشایش آن، و این دفتر، نه از پی پزوهش در آثار نظامی است که برای نمایش "نماد" است، تا برانگیزاننده اندیشه پژوهشگران گردد از این رو باز نمودن نکته هایی اجتماعی، بایسته می نماید. نکته در خور نگاه اینست که: بیشتر پژوهشگران روزگار ما، جهان و رویدادهای گذشته را با ترازوی قرن نوزدهم و بیستم می سنجند و با حال و کار گذشتگان، از این دریچه نگاه می کنند و به ناچار همه می لغزند و لغزیده اند و سبب گمرهی های فراوان نسلهای جوان روزگار ما شده اند. اگر به این نکته توجه داشته باشیم و هر پدیده را با ترازوی زمان خودش بسنجیم، کهر بهنجار انجام داده این و جدول ارزشهای ویژه ای برایمان پدیدار می گردد. خردمندانی چون نظامی، در دل تاریکی زیسته اند و با تلاشی پیکارگونه روزنه هایی به سوی روشنایی باز کرده اند. گاه در میان سخنانشان بدسگالیهایی به چشم می خورد که هول انگیز است و اگر با چشم باز و با شناخت روزگار آنان و با ترازوی زمانشان، آنها را ننگریم و نسنجیم درباره آنان ستمکارانه داوری کرده ایم...

نام این مثنوی «قِران سَعدین» است که معنی لفظی آن عبارت است از مقارنه‌ی دو اختر یا ستاره‌ی سعد. این منظومه درباره‌ی برخورد و رویارویی معزالدین کیقباد (جانشین غیاث الدین بلبن و پادشاه دهلی) است با پدرش بغراخان. معزالدین کیقباد پس از آنکه به شاهی رسید، به لهو و لعب پرداخت. برای همین پدرش، بغراخان، از بنگال راهی دهلی شد تا او را از راه ناراست بازدارد، که کیقباد جوانی کرده و لشکر در برابر پدر آراست. اما هنگام رویارویی دو طرف، مخاصمت از میان برخاست و آشتی برقرار شد. امیرخسرو دهلوی، شاعر بزرگ فارسی سرای هندوستان، از این رویارویی تعبیر به «قران سعدین» کرده و شرح آن را در قالب منظومه‌یی به همین نام در سال ۶۸۸ هجری قمری به نظم درآورده است.

یکی از ویژگی‌ها و امتیازات شعر فارسی این است که می‌تواند بیانگر مطالب و مفاهیم علمی اعم از علوم انسانی و علوم محض باشد. شاعران فارسی در مدارس سنتی پرروش می‌یافتند و بخشی از برنامه‌های آن مدارس، مقدماتی از علوم تجربی از جمله پزشکی بود که هم‌پایه علوم دینی آورده می‌شد. در این کتاب کوشیده شده کاربرد واژگان و اصطلاحات پزشکی و داروشناسی در اشعار برخی شاعران بزرگ ایران با ذکر منابع و مآخذ نشان داده شود.

میرزا محمدعلی مدرس تبریزی (1257- 1333 شمسی) به مدرس خیابانی شهرت داشت. وی پس از فراگیری مقدمات ادبی، فقه، اصول و ریاضیات از محضر علمای صاحب نامی چون آیت الله لنکرانی و مجتهد تبریزی بهره گرفت و آثار گرانبهایی چون قاموس المعارف را به یادگار گذاشت. قاموس المعارف که تالیف آن 17 سال به طول انجامید، دائرة المعارفی مشتمل بر چهل و پنج هزار واژه متداول در زبان فارسی اعم از لغات فارسی، عربی و اروپایی است. مدرس تبریزی در مقدمه این دایرة المعارف، رساله مستقلی در دستور زبان فارسی گنجانده که در پنج بخش حرکات و حروف، چگونگی زبان پارسی، کلمه، کلام و جمله، بیان پاره ای قواعد متفرقه و خاتمه ای در تحلیل، تجزیه و ترکیب و ... تنظیم شده است. کتاب حاضر به اهتمام حمیده حجازی و دو مقدمه در شرح حال مولف به قلم شیخ جعفر سبحانی تبریزی و مهدی محقق در سال 1388 توسط موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران با همکاری دانشگاه مک گیل در دسترس علاقمندان قرار گرفت.