مقاله حاضر مشتمل بر سه بخش است: در بخش نخست، تحولات شعر معاصر عربی از عصر نهضت به بعد بررسی و پس از ذکر عوامل تحول ادبی، دگرگونیهای پدیدآمده در شعر عربی و تأثیرپذیری آن از ادب غربی بیان شده است. بخش دوم مقاله، به بررسی عوامل جامعهشناختی تحول ادبی در کشور ما که به بیداری اجتماعی ـ فکری مردم ایران منجر شد و در نهایت زمینه ایجاد انقلاب مشروطه را فراهم ساخت، اختصاص دارد. در این مورد، دیدگاههای جامعهشناختی باختین و لوتمان مدنظر قرار گرفته و درپی آن ویژگیهای شعر این دوره بیان شده است.در بخش سوم مقاله اشتراکات ادبی شعر پارسی پس از عصر مشروطه و شعر عربی پس از عصر نهضت بررسی شده که این اشتراکات، هم در بیان عوامل تحول و هم در تحولات ادبی پدیدآمده در شعر هر دو ملت یکسان است.
نویسنده این کتاب از خردی ایرانی بار آمده و از همان بچگی که به دبستان و دبیرستان میرفته همیشه شور و عشق میهن در سر و دل داشته و هر پایه ای که بالاتر می آمده گاهی هم در میهن پرستی فراتر می نهاده دانش کشاورزی را نیز بدین منظور فراگرفته است. از ایران و برای ایرانی است. پیوسته می کوشد که راهی برای آزادی و بزرگی ایران بیابد و کاری کند که نام از دست رفته ایران دوباره باز آید. بررسی هایی در این زمینه نموده و به حقیقت بزرگی ایران و نیاکان خود پی برده و سر آنرا دریافته است. به عقیده خود راه چاره را یافته و امروز از روی ایمان می گوید: ایران آزاد و بزرگ می شود.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
کتاب حاضر، ترجمهای است از کتاب((جامع الزیتونه)) تالیف((طاهر معموری)) که گویای قدمت علوم اسلامی در شمال آفریقاست(به خصوص سرزمین تونس که مرکز حکومت خاندان حفص بوده است) .مولف در ابتدای کتاب به چگونگی شکلگیری حکومت حفصیها در تونس اشاره کرده وضعیت علوم اسلامی را در این دوره، به ویژه در جامع زیتونه شرح داده است .((دانش و آموزش))، ((نظام آموزشی و شیوههای آن))، ((علوم و کتابهای درسی دوره حفصیها))، ((مراکز تعلیم))، ((جامع زیتونه)) و ((مدرسههای دیگر)) از دیگر مباحث این کتاب است .
در اين مقاله معاني لغوي كلمه ام در قران كريم و در فرهنگهاي زبان عربي مورد بررسي قرار گرفته و تلفظ اين واژه به صورت تطبيقي در ساير زبانهاي سامي بيان شده است. كاربردهاي گوناگون اسمي ـ فعلي ـ اصطلاحي و دستور زباني ام در اين مقاله امده است. در اين پژوهش وجود كلمات ثنايي (دو حرفي) در زبانهاي سامي نشان داده شده است. برخي از زبانهاي سامي از جمله زبان عربي تمايل زيادي به ثلاثي كردن اين گونه كلمات داشتهاند. اهميت اين واژه از جنبه لغوي سبب شده تا دايره معنايي اين واژه گسترش يافته و به شكلهاي مختلفي در صرف و نحو و لغت به كار گرفته شود. وجود كنيههاي بسياري كه در زبان عربي با واژه ام ساخته شده و بر موجودات و اشيا اطلاق گشته، نيز بدين سبب است.