کتابخانه مجازی ادبیات

سید رضی مولف نهج البلاغه کتابی است به زبان فارسی در شرح زندگانی سید رضی، نوشته حجت الاسلام علی دوانی از نویسندگان معاصر. مولف این کتاب را به مناسبت تشکیل کنگره هزاره نهج البلاغه در تهران در سال ۱۳۵۹ ش. به نگارش درآورده است. قرن چهارم هجری، عصر طلایی تاریخ اسلام به شمار می‌رود؛ عصری که دانشمندان بزرگ اسلام، شیعی، سنی، زیدی، اسماعیلی و... و حتی دانشمندان غیرمسلمان در عراق، مصر، سوریه، ایران و دیگر نقاط جهان اسلام، سرگرم درس و بحث و تالیف و تصنیف بودند و مرکز تمام تبادلات علمی، شهر بغداد بود. محمد بن حسین معروف به سید رضی یا شریف رضی در سال 359 هجری در بغداد به دنیا آمد. او از کودکی هوش و استعداد سرشاری داشت و در نهایت با تالیف نهج‌الباغه به امتیاز و شهرتی خاص دست یافت. او در محضر استادانی بزرگ به تحصیل صرف، نحو، قرائت، انساب، حدیث، کلام، فقه، اصول، عروض و... پرداخت به طوری که می‌گویند در بیست سالگی از تحصیل تمامی علوم متداول عصر بی‌نیاز شد. سید رضی در سن 41 سالگی نهج‌البلاغه را تالیف کرد و در سال 406 هجری در سن 47 سالگی درگذشت.

معارف نهج‌البلاغه در شعر شاعران تألیف محمد دشتى در این مجموعه به تأثیر معارف نهج‌البلاغه و پند و اندرزهای امام علی(ع) در ادبیات فارسی، به ویژه ادبیات منظوم پرداخته شده است. مؤلف با بررسی اشعار شاعران بلند آوازه ای چون فردوسی، مولوی، حافظ، سعدی، سنایی، عطار، ناصر خسرو، بسطامی، فیض کاشانی، اقبال لاهوری، دهخدا و امام خمینی(ره)، اثرپذیری این سخن سرایان را از کلمات گهربار امیر مؤمنان(ع) در دو بخش قالبی و مضمونی تشریح کرده است. وی ابتدا به فرازی از سخنان امیر مؤمنان(ع) در نهج‌البلاغه اشاره می‌کند و سپس، ابیاتی از سخن سرایان ادب فارسی را ذکر نموده و نشان می‌دهد که چگونه این ناموران شعر پارسی، در قالب اشاره، اقتباس، استعاره، تضمین، ترجمه و تلمیح از قالب و محتوای معارف نهج‌البلاغه سیراب شده‌اند و غنای شعر خود را دو چندان کرده‌اند. نویسنده، در پایان به فهرست موضوعی مدخل‌هایی پرداخته که شاعران یاد شده از کلمات علی(ع) اقتباس کرده‌اند و نشانی خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار را نیز، در کنار آن ذکر کرده است. این مدخل‌ها که افزون بر صدها موضوع می‌شود، در باره مسائل اعتقادی، اخلاقی، سیاسی، پند و اندرز، دنیا و آخرت، فضایل و مناقب اهل بیت(ع)، بعثت پیامبر، آموزش و پرورش، تواضع و فروتنی، دستگیری از تهیدستان عبرت از روزگار و مقام و منزلت علی(ع) است

شعر دوره سقوط با ویژگی‌های خاص در تاریخ ادب عربی معرفی شده است. تقلید و تکرار و عدم نوآوری شعرا، رشد کمی شعر، معماگویی، بازی با حروف و کلمات، و استعمال بیش از حد صنایع بدیعی، از جمله صفاتی است که شعر دوره سقوط را به آن متصف نموده‌اند. شرف الدین انصاری از شعرای قرن هفتم این دوره است. اغراض شعری او به مدح اختصاص یافته و فقط سه مورد رثاء در کل دیوان او ملاحظه می‌شود. او ابیات امرؤالقیس، متنبی، ابوتمام، کعب بن زهیر و عمربن ربیعه را تضمین نموده، و همه تضمین‌ها از یک سطح برخوردار نیستند بلکه بعضی از آنها نقد پذیرند. زهدیات در شعر او از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، که این امر به زمان شاعر و روحیه فردیش باز می‌گردد. اصطلاحات عروضی به کار رفته در شعرش و معماهای رد و بدل شده بین او و پدرش، از تأثیر او از عوامل سقوط حکایت می‌کند. اقتباس‌های قرآنی در اشعار او بسیارند. بعضی از این اقتباس‌ها به علت تکرار و کثرت، قوه خیال شاعر را تحت تأثیر قرارداده است، ولی برخلاف دیگر شعرا ایات محدود به سوره‌های خاصی نیست و از پراکندگی خوبی برخوردار است. اقتباس از آیات سوره شمس و نازعات به عنوان نمونه بارز اقتباس در شعر عربی مشهور گشته است. در مدائح نبوی او برخلاف دیگر بدیعه سرایان تاریخ و حدیث و روایت کمتر به چشم می‌خورد، علاوه بر اینکه اهل بیت (ع) در کنار پیامبر (ص) مورد توجه قرار گرفته است..

احمد شوقي شاعري است كه عصر او مشحون از مسايل مهم سياسي و اجتماعي مذهبي است. ديوان او مي‌تواند مرجعي قوي براي تاريخ معاصر جهان عرب به خصوص كشور مصر در نظر گرفته شود. همسو با موضع گيري‌هاي سياسي اجتماعي شوقي ديدگاه مذهبي او قابل مطالعه و مداقه است او شخصيت جامعه مصر را تركيبي از تاريخ ملي عصر "فراعنه" و هويت اسلامي آن مي‌داند. در مقايسه آن دو، با برتري دادن اسلام معتقد است كه دين پيوسته عامل اساسي براي رسيدن به تمدن و دست يافتن به مكارم اخلاق بوده است. واژه‌هاي قرآن، اصطلاحات ديني بر اشعار او هاله‌اي از دين كشيده است. شوقي آنچنان به پيامبر (ص) عشق مي‌ورزد كه خوانندگان نهج البرده را وا مي‌دارد تا نسبت به اخلاص او گواهي دهند. با اين همه دوگانگي گفتار و رفتار ديني‌اش حاكي از تاثير محيط زندگي بر شخصيت اوست.