سوانح العشاق، تألیف احمد غزالی و عبهر العاشقین، تألیف روزبهان بقلی آثاری در خصوص عشق است که در دامان عرفان و تصوف اسلامی شکل گرفته است؛ این دو اثر برگزیده از میان آثار مربوط به جریان فکری حکمت ذوقی عرفا، که عشق رکن اصلی آن است، مورد توجه قرار میگیرد تا مفهوم عشق در آنها بررسی شود. عشق، در این دو اثر مفهوم گستردهای مییابد که جنبههای مختلف آن در این مقاله تحلیل و بررسی میشود. حاصل این کاوش، دستیافتن به اعتبارات دوگانه عشق؛ یعنی عشق مطلق و عشق مقید، نیز بررسی ویژگیها و صفات هریک از این دو اعتبار در نظرگاه احمد غزالی و روزبهان بقلی است.
رساله لوایح، تألیف ابوالمعالی عبدالله بن محمد میانجی همدانی مشهور به عینالقضات همدانی (متوفی 525ق) از جمله متون عرفانی است که به اقتدای «سوانح العشاق» خواجه احمد غزالی (متوفی 520ق) به رشته تحریر درآورده است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم رحیم فرمنش انجام شده است. تاریخ تألیف رساله بعد از سال 520ق و قبل از 525ق بوده است زیرا در همهجا احمد غزالی را با دعای قدساللهسره و قدساللهروحه یاد کرده و چون وفات احمد غزالی در سنه 520ق بوده بنابراین تاریخ تحریر رساله نیز باید بعد از سنه و قبل از سنه 525ق (تاریخ شهادت عینالقضات) باشدعینالقضات همدانی فقیه، حکیم، عارف و دانشمند اوایل قرن ششم هجری بود. رسالهی لوایح، اگرچه از شهرت تمهیدات، اثر دیگر عین القضات، برخوردار نیست، دربردارندهی بسیاری از مباحث کلیدی آن است. نویسندهی رسالهی لوایح در قالب فصلهای متعدد، ولی کوتاه، به بیان رابطهی عشق و عاشق و معشوق پرداخته و در این راه از آیات و احادیث و اقوال و اشعار بسیاری استفاده کرده است. عینالقضات در این کتاب نثری ذوقی و شورانگیز دارد و از ضرباهنگی مسجع و پرتکرار بهره برده است.
مجموعه مباحثی قرآنی، فلسفی، منطقی، کلامی، اخلاقی، عرفانی، فقهی و اجتماعی است. در این نوشتار سعی شده است برخی از «مقالات» و نوشته های آیت الله «عبدالله جوادی آملی» در موضوعات متنوع گردآوری شود.در ابتدا چند بحث قرآنی تحت عناوین حکمت در قرآن، آب در قرآن، قصاص و مباهله ارایه شده است. سپس چند بحث فلسفی و منطقی تحت عناوین اتحاد عاقل و معقول، امام موسی کاظم (ع) و الهیات فلسفی و براهین اثبات واجب الوجود نزد محمدحسین غروی اصفهانی مطرح شده است. در ادامه چند موضوع کلامی درباره معاد، نبوت، امامت، حقوق انسان (حقوق بشر) و ولایت فقیه بیان شده است. پس از چند مقوله اخلاقی و عرفانی تحت عنوان ضرورت جلوگیری از هوی و هوس و کنترل آن رؤیاهای صادقه و ماهیت آنها، اسراف و تبذیر و اسرار معنوی حج ارایه شده و در پایان چند مبحث در باب فقه اجتماعی مانند اجزای اصلی سیاست در اسلام، نظام قضا در اسلام و اختلاف کشورها در رؤیت هلال مطرح شده است.
این کتاب با عنوان «تاریخ ادبیات افغانستان در ادوار قدیمی» برگرفته از جلد سوم دایرةالمعارف آریانا است که بدون دخل و تصرف در متن و شیوه نگارش، با رفع پارهای از اغلاط چاپی، نگارشی و اشتباهات مشهود منتشر شده است. منابع اصلی این دایرةالمعارف، لغتنامه دهخدا و ترجمه عربی دایرةالمعارف اسلام بوده است. مباحث تاریخ ادبیات افغانستان در این کتاب ذیل نه قسمت که به حصهها تقسیم و شامل عناوین جداگانه میباشد، آورده شده است.
شرف الدین علی بن شمس الدین علی یزدی، معروف به «مخدوم» و متخلص به «شرف»، از جمله شاعران و نویسندگان و مورخان و علمای مشهور نیمه دوم قرن هشتم و نیمه اول قرن نهم هجری قمری بوده است. روزگار جوانی او به کسب علوم سپری شده است و اطلاعات وسیع علمی و ادبی او را ـ چه از نظر گستردگی اطلاعات و چه از نظر تنوع تألیفات ـ میتوان در آثارش به روشنی دید. محمد مستوفی، در کتاب تاریخ یزد (جامع مفیدی) ضمن بیان شرحمفصلی از زندگی وی، او را اشرف فضلا و الطف علمای دوران خود میداند که همواره در عراق و فارس، نزد سلاطین، معزز و محترم بوده و مدتی ندیم شاهرخ میرزای تیموری بوده که از طرف وی، به لقب «مخدومی» ملقب گردیده است.