عناصر مادی، مذهبی، اجتماعی و زیستبومی فرهنگها با هم متفاوتند. این عناصر مقید به زبان و فرهنگ، چالشهایی را پیش روی مترجمان میگذارند. مترجمان راههای گوناگونی مانند تقریب، شرح و توصیف متن یا پانویس به کار میگیرند. در ترجمه انگلیسی مرگ یزدگرد اثر بهرام بیضایی بسیاری از عناصر فرهنگی ایران باستان از متن انگلیسی زدوده شده و صبغه بومی آن تا حدود زیادی از بین رفته است که این مقاله به بررسی و دستهبندی آنها میپردازد.
بخش نخستین کار نویسنده این سطور بررسی سبک سخن سورآبادی از خلال قصه ها و ترجمه ها بود، و ازین حیث زبان قصه ها بیشتر درخور توجه می نمود، چرا که زبان ترجمه عموما به لحاظ تقیّد بسیار گزارشگران کلام خدا در روزگاران گذشته بر این که سخنی به خطا گفته نیاید و کلمه ای به نادرست ترجمه نشود بسا که از شیوه زبان قرآن متاثر می شد و از هنجار زبان پارسی دور می گشت. اما زبان قصه از این تقیّد و تعهّد به دور است و روح زبان گوینده در آن بیشتر نمودار. با این حال، نویسنده ترجمه های قرآن را نیز درین بررسی از نظر دور نداشت و هر نکته ای را که قابل بحث و بررسی می یافت و نتیجه ای به گمان او از آن به دست می آمد یادداشت می نمود. حاصل این همه، خصوصیات زبانی ابوبکر عتیق را در دو بخش جداگانه زبان قصه ها و زبان ترجمه ها زیرعنوان یگانه "شیوه گفتار" مصنف درین کتاب فراهم آورد. بخش بعدی، بررسی مسائل لغوی قصه های کتاب بود. این کتاب ازین نظرگاه بس سودمند و قابل اعتنا است. گنجینه ای است که بسیاری از مفردات و ترکیبات سره و زیبای فارسی را در آن می توان دید. از این رو نگارنده تلاش کرد که تا می تواند همه آن مروارید های نفیس و گرانبها را از ژرفای کتاب برآورد و در مواردی که گاه ذکر مثال هایی از دیگر کتاب های استوار نظم و نثر کهن پارسی دربایست می نمود به ایراد نمونه ای از آن ها بپردازد، تا هم معانی آن کلمات را با آن شواهد روشن تر نماید و هم برای مقایسه کاربرد آن واژگان در کتاب سورآبادی و آثار دیگر استادان زبان فارسی زمینه ای فراهم آورده باشد. آخرین بخش کتاب شامل دو فصل است: فصل اول این بخش راجع به برابرهای قرآنی واژه های فارسی است و بخش دوم آن، معادل های فارسی واژه های قرآن است.
در بخش نخست کتاب، "ادبیات داستانی" در گستره تاریخ، اسطوره، افسانه، رمانس و رمان به اختصار شرح و تبیین میگردد، سپس مقوله ورود رمان و داستان کوتاه به ادبیات فارسی، با ترجمهها سفرنامههای خیالی، مقالات شبه داستان و رمانهای تاریخی بازگو میگردد .بخش بعدی کتاب مربوط به "پیشگامان انواع جدید داستانی" است که با معرفی کوتاه جمالزاده و مشفق کاظمی پی گرفته میشود . نویسنده در مبحث "نسل اول داستان نویسان" از هدایت، علوی و چوبک و از مختصات آثارشان یاد میکند و در بخش "گروه دوم از نسل اول داستان نویسان" و ویژگیهای داستان نویسی حجازی، دشتی، نفیسی و جواد فاضل را به اختصار برمیشمارد .مباحث بعدی کتاب که شامل ارزیابی کوتاه آثار نویسندگان فارسی است به این موضوعات و شخصیتها اختصاص مییابد : "نسل دوم داستان نویسان :دانشور، آل احمد و گلستان"، "ادامه داستان نویسان نسل دوم :بهآذین و پرویزی"، "رمان تاریخیی مستعان، مسرور، مدرس، سردادور، میمندی نژاد، مطیعی، امیر عشیری، آرین نژاد و آشتیانی"، "نسل سوم داستان نویسان :صادقی، ساعدی، افغانی و مدرسی"، "نسل چهارم داستان نویسان :گلشیری، میرصادقی، فصیح، شهدادی، و ایرانی"، "ادبیات اقلیمی یا داستان نویسی روستا"، "ادامه نویسندگان ادبیات روستا :فقیری، بهرنگی و درویشیان"، "نثر علمی ادبی"، "نمایشنامه نویسی"، "نمایشنامه نویسی در دورههای بعد"، و "ترجمه از زبانهای اروپایی" .
در این کتاب فارسي - انگليسي / انگليسي - فارسي تذهيب ؛ خط ؛ صحافي ؛ كاغذ ؛ رنگ و مركب واژه نامه ي نسخه شناسي و كتاب پردازي كه حاصل چهار سال دست و پنجه نرم كردن با واژگان اين رشته است از دو بخش انگليسي به فارسي و فارسي به انگليسي تشكيل شده است . منابع مورد استفاده در تدوين واژه نامه در ميان اين دو بخش آمده است . مقدمه ي كتاب ويژگي ها و مسايل مربوط به واژه نامه و روش تدوين آن را در بر دارد و راهنماي استفاده از واژه نامه شيوه ي بهره گيري از آن و نشانه هاي به كار گرفته در آن را شرح مي دهد . كتاب پردازي صناعتي است كه طي آن كتابي آماده ي استفاده و عرضه به خواننده مي شود . دراين حرفه كارهايي انجام مي گيرد از قبيل رنگ سازي ، صحافي ، خوش نويسي و تذهيب . مجموعه اين اعمال به دست هنرمندان چيره دست متني را در قالبي دلپسند و زيبا در دسترس علاقه مندان مي گذارد .
در فرهنگهای امروزین فقط عبارت، اصطلاحات و واژههای رایج و مصطلح ارائه میشود و در عوض واژههای متروک و قدیمی به کنار میرود و در فرهنگهای تاریخی جا میگیرد. مولف در مقدمه کتاب ادعا میکند که چنین فرهنگی را برای اولین بار در خاورمیانه تهیه و تألیف کرده است. حال آنکه بر طبق اطلاع نگارنده چندین فرهنگ مشابه به بازار آمده است؛ از جمله فرهنگ مطبوعاتی (فارسی ــ عربی ـ انگلیسی) تألیف دکتر احمد رنجبر و دکتر ابوالقاسم سهیلی؛ فرهنگ اصطلاحات سیاسی و خبری (انگلیسی ـ فارسی) تألیف محمود چهارمیری و علیاکبر استاجی دارینی و ... که البته آنها نیز خود دچار اشکلات نسبتا فراوان، بیروشی، ناآشنایی به شیوه کار، اغلاط فارسی و انگلیسی و امثالهم هستند.