کتابخانه مجازی ادبیات

در کتاب "تاریخ نحو "ابتدا کلیاتی در باب علم نحو، جمع و تدوین لغت، پیدایش نحو، واضع نحو، و مراحل پیشرفت علم نحو درج می‌گردد ;سپس وضعیت نحو در کوفه و بصره بررسی می‌شود ;همچنین عالمان نحو در دو مکتب کوفی و بصری، طی قرون اولیه، معرفی می‌گردند .در بخش دیگر کتاب به اختلافات نحویان و موارد اختلاف آنان در نحو عربی اشاره شده است .نحو در بغداد، نحو در اندلس و مغرب، نحو در مصر و شام، و معرفی آثار برجسته علم نحو از دیگر مباحث این کتاب هستند .

کان الهدف من هذه الدارسة، هی ابراز و اظهار علمیة السمین الحلبی و لاسیما أن تفسیر الدر المصون أجریت علی دراسات کثیره، لکنه لم یدرس فی التأویل النحوی. لقد اقتضت طبیعة البحث والدراسة بعد استکمال مادته أن یقسم علی تمهید و اربعة فصول تناولت فیها: التمهید: حیاة السمین و شیوخه و آثاره العلمیة و مذهبه النحوی. تناولت فی الجزء الثانی من التمهید التأویل لغة و اصطلاحا و آراء العلماء فی التأویل والتأویل النحوی. درست فی الفصل الاول الحذف فی الاسماء والافعال والجمل والحروف. اما الفصل الثانی فتناولت الحمل والتضمین و کان الفصل الثالث للزیادة و هی فی الحروف والاسماء والجمل و خصصت الفصل الرابع للتقدیم والتأخیر.

متنبی از سالی 337ه .ق تا 346 در خدمت سیف‌الدوله حمدانی بوده و در این مدت در فن رثا مجموعأ شش قصیده گفته است. در پنج مرثیه از این مراثی، هر چند ابیات نغز و نیکو فراوان است ولی بهترین قصایدی نیست که در رثاگفته است. زیرا متنبی بیشتر این قصاید را برای انجام وظیفه گفته نه به حکم احساس و عاطفه و سوز درون. وی در این قصاید به هنر و عقلش بیشتر پناه برده تا دل و احساسش، از همین رو شنونده درآنها احساس سردی می‌کند. اما باید قصیده‌ای را که در رثای خوله ساخته است از بقیه قصاید استثنا کنیم؟ زیرا این قصیده را هنکامی گفته که جدایی وی از سیف‌الدوله به درازاکشیده، شوقش به وی زیاد گشته و حوادثی که برای هر دو پیش آمده، آن دو را به یکدیگر نیازمند ساخته است. وی در این قصیده به عقلش ـ خصوصأ عقل فلسفی‌اش ـ تکیه نموده و به بسیاری از حکم شایع میان ملت‌ها پناه برده و آنها را در قالبی موجز و دقیق ریخته است به گونه‌ای که به صورت امثال سائره در آمده و در هر زمان و مکان برای تسلیت گفتن صلاحیت دارد.

در این مقاله به مواردی از قبیل: تعریف کنایه، معنای لغوی و اصطلاحی کنایه، مراد از لازم در باب کنایات، اصطلاحات کنایه، اقسام کنایه به اعتبار مکّنی عنه، کنایه تمثیلی و اسباب بلاغت کنایه اشارت رفته، هرکدام از آنها با مثال‌ها و شواهد گوناگون تفسیر شده است.