کتاب شامل گزیده هایی از نوشته هایی است که از 1337 تا 1377 بر قلم آمده اند. سعي بر اين بوده است كه مسائلي كه در اين دوران پرماجرايی چهل ساله در ايران مطرح بودهاند، به هر زبان ممكن، در اين نوشتهها بازتاب داده شود. مسائل ريشه داري چون فرهنگ و آموزش و سلوك اجتماعي اولويت يافتهاند، زيرا تزلزل آنها موجب تزلزل در اركان اجتماع ميشود، چنانكه شد. نوشتهها شامل دو بخش است: يكي مربوط به دوران گذشته كه چاپ نخست آن تحت عنوان «گفتيم، نگفتيم» پيش از اين انتشار يافته بود. بخش دوم، به نام «قطره باران» كه سالهاي 1357 تا 1377 را در بر ميگيرد. استاد ندوشن خود در مورد کتاب می گویند: من آنچه طي اين مدت نوشتهام - و چكيدهاش در«اين دفتر» آمده است - از يك استشمام نهائيم سرچشمه گرفته كه هيچ دليلي برای اثباتش ندارم. و آن از نوع همان اميد و باور است كه قرن هاست در نهاد ايراني، آگاه و نا آگاه، موج ميزند، ميرود و ميآيد؛ چنانكه فردوسي در بارهاش ميگفت «برو باز گردد كلاه مهي» و حافظ ميگفت «يوسف گمگشته باز آيد به كنعان غم مخور». کتاب توسط انتشارات یزدان در سال 1380 در تهران منتشر شده است.
کتابی که ترجمه آن اینک از نظر شما میگذرد رساله مختصری است که بیشتر برای تدریس در مدارس نوشته شده است. فلیسین شاله، درین رساله موجز سعی کرده است چنانکه شیوه اوست تمام مسائل مهم متافیزیک را با بیان ساده و دلپذیری مطرح و تقریر کند. بیان او در مورد مباحث فلسفی بیان یک فیلسوف نیست بیان یک معلم است. بیان او در مورد انتقاد، معتدل و در قضاوت، محتاط جلوه می کند. اقوال و آراء را با بیان ساده و موجزی تقریر می نماید و در همه حال سعی دارد تمام مطالبی را که درباره هر کدام از مسائل متافیزیک گفته اند، تا حدامکان جمع و نقل نماید. معذلک بدون سابقه ذهنی درک مطالب او دشوار خواهد بود. خواننده این کتاب وقتی به خوبی می تواند این مسائل مهم و دقیق و مبهم را درک کند که با جمال از تاریخ فلسفه را می توان توصیه کرد. خواننده ایرانی در چنین مواردی می تواند به کتاب نفیس "سیر حکمت در اروپا" مراجعه نماید.
مطالبی که در این دفتر جمع آوری شده است مقالات و نقدهایی است که در طی دوازده سال گذشته به مرور نوشته و در مجله های مختلف، به خصوص در نشر دانش چاپ شده است. سه مقاله و نقد قبل از انقلاب و مابقی بعد از انقلاب نوشته شده است، بعضی مقاله است، بعضی مطالبی است که به مناسبتهایی به عنوان سرمقاله نوشته و در نشر دانش چاپ شده است بعضی دیگر نقدهایی است که بر کتابهای فارسی و انگلیسی نوشته شده است. همه مقالات و نقدها تالیفی است به استثنای یک مقاله که از انگلیسی ترجمه شده است و آن مقاله "نزاع دیوانگان با خدا" نوشته هلموت ریتر است. (تاریخ و محل اولین چاپ مقالات و نقدها در انتهای هر مقاله ذکر شده است)
به منظور شناساندن نقش هنر اصفهان در تمدن جهان و نشان دادن آثار هنری مختلفی که در موزههای گوناگون جهان و مجموعههای خصوصی افراد نگهداری میشود، کتاب «شاه عباس و هنرهای اصفهان» نوشته آنتونی ولش ترجمه شده است. در ادامه دو نوشته آموزنده و زیبای زندهیاد محیط طباطبایی و دکتر اسلامی ندوشن آورده شده که درباره سهم اصفهان در فرهنگ جهان و بهار در اصفهان است. در پایان نیز با استفاده از جزواتی که اداره کل باستانشناسی و فرهنگ عامه درباره آثار تاریخی اصفهان منتشر کرده بود، شرح مختصری درباره یکایک آثار تاریخی اصفهان تهیه و به آخر کتاب افزوده شده است.
هر سفر دل بستنی است و دل کندنی که یکی از پی دیگری میآید و همین تسلسل و تداوم دلبستنها و دلکندنهاست که شورانگیزی سفر را موجب میگردد. خصوصیت دیگر سفر آن است که در ورای تازگیهایش مینماید که تازهای نیست؛ با همه تفاوت اقلیمها و منظرهها، طبیعت همهجا به هم شبیه است و انسانها نیز به هم شبیهاند، هر چند در زبان یا سیما یا رنگ پوست متفاوت باشند. این کتاب دربرگیرنده یادداشتهای سفر استاد اسلامی ندوشن است که از سفرهای خود به افغانستان، دانمارک، ترکیه، پاریس، نیشابور، اصفهان، لندن، ایتالیا و بلغارستان به نگارش درآوردهاند. اطلاعات تاریخی و ادبی و فلسفی که در لابلای سطور کتاب نهته است، از آن چیزی فرای یک صرفا سفرنامه ساخته است که خواننده را در سیری تاریخی و فرهنگی به ماورای آنچه اکنون در آن سرزمین هست میبرد.