ابوبکر محمدبن طفیل اندلسی از دانشمندان بزرگ جهان اسلام است که در فلسفه و طب و علوم عقلی مقامی در خور ستایش دارد. از آثار او جز قصایدی در طب و رساله حی بن یقظان چیزی بر جای نمانده است. این رساله مهمترین اثر ابن طفیل است که شامل اندیشههای عمیق فلسفی اوست و با بهرهگیری از عنصر خیال، در قالب داستان نگاشته شده و موضوع آن سیر وحرکت انسان از عالم ماده به جهان معقولات و رسیدن به معرفت الهی است. درونمایه فکری و فلسفی این داستان باعث شده به جنبه هنری آن کمتر توجه شود. این مقاله برآن است تا با تحلیل عناصر داستانی دراین رساله، بعد تازهای از هنر و دانش ابن طفیل را نمایان سازد و مهمترین عناصر داستان فنی را که شامل پیرنگ، درونمایه، شخصیت، زاویه دید، سبک، لحن، زبان و تکنیک است، در رساله قصه مانند حی بن یقظان بررسی کند.
نویسنده در مورد این کتاب اینگونه میگوید: در سالهای اختناق و توقیف نوشتهها نویسنده هرچه دقت می کرد طوری مطلب بنویسد که به سانسور گرفتار نشود معذلک بیخطر هم نمیگذشت، از سالها پیش بصورت داستاننویسی بسیاری از مطالب را مینوشتم و پس از آنکه در جرائد آن روز مانند نشریات انجمن تبلیغات اسلامی منتشر میگشت، مستقلا هم به چاپ میرسید. و نخستین کتاب داستانهای اسلامی نویسنده به عنوان "شگفتیها از تاریخ اسلام و جهان" مکرر به چاپ رسید ولی دیگر از جلدهای بعدی خبری نشد. گرچه این چند داستان بایستی جلد سوم میگشت، اما چون جلد دوم که شامل داستانهای جالب و کمنظیر بود معلوم نیست دیگر به دستم برسد یا توفیق گردآوری آنرا از متون مختلف پیدا کنم. این مختصر را بنام جلد دوم تقدیم میدارم.
این کتاب مجموعه مقالات نجف سرکوهی است که شامل سه بخش به نامهای 1. شعر 2. داستان 3. در برابر روایت انحصاری تاریخ میشود. نویسنده در بخشهایی از این کتاب مقالاتی با عنوان: شعر نیما پس از 28 مرداد؛ سپهری، عارفی غریب در دیار عاشقان؛ فروغی تازه در پنج شعر فرخزاد؛ تکرار، فرمالیسم و بحران شعر فارسی و ... را به رشته تحریر درآورده است.
یکی از مهمترین ابزارهای انتقال و توسعه تمدن بشری، ترجمه است. مترجم باید از آگاهی ها و مهارت های خاصی برخوردار باشد و قواعد و ضوابط آن را بیاموزد. هدف محمد عبدالغنی حسن در این کتاب، آموزش قواعد و ضوابط فن ترجمه در زبان و ادبیات عربی است. این کتاب اولین کتاب مستقل در این باره به شمار می رود و به دلیل منبع بودن آن در درس فن ترجمه، دکتر عباس عرب نیز آن را به فارسی برگردانده است. ترجمه یا تعریب، دیدگاه جاحظ و مقدسی، نظر دکتر صروف و زیّات درباره ترجمه، شرایط ترجمه از دیدگاه معاصران، ترجمه تحت اللفظی، چگونگی و موضوعات ترجمه، ترجمه شعر، کتابهای مقدس، قرآن و فرهنگ های فرنگی – عربی، تعریب اعلام خارجی و ... مطالب این کتاب را تشکیل می دهد. نمونه هایی از ترجمه رباعیات خیام نیز آورده شده است. درباره مفهوم ترجمه و تاریخچه سیر تحول آن در زبان عربی نیز دکتر علی منتظمی در مقدمه خود بر این کتاب، مطالب مفیدی بیان کرده است. عباس عرب این ترجمه را در سال 1376 در انتشارات آستان قدس رضوی به طبع رساند.
صعالیک گروهی بودند که از دل جامعه جاهلی سربرآوردند و رو در روی آن قرار گرفتند. در این راستا، آنان دست به تمرد زدند و بر سنتها و هنجارهای اجتماعی، فرهنگی و ادبی شوریدند. بیشک هدف قراردادن هنجارهای اجتماعی و پیوستن شمار قابل توجهی از اعضای جامعه جاهلی عرب به جریان صعالیک، حکایت از وجود یک اشکال اساسی در نظام اجتماعی موجود داشته است. بررسی اوضاع و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این دوره، تصویری از یک ساختار معیوب و ناسالم در نظام قدرت را نشان میدهد. در این فضا، قدرت در انحصار طبقهای خاص است و نهادهای فرهنگی دارای کارکردی ایدئولوژیکاند تا این وضعیت در جهت منافع عنصر مسلط استمرار یابد. از نقطه نظر مکتب روانشناسی آدلر، در این شرایط، ساختار بیمار قدرت، تحقیر را تکثیر کرده و منجر به ایجاد عقده حقارت میگردد. در پی ایجاد این احساس کهتری، میل به قدرت و مهتری شدیدا احساس میشود و سپس انواع مختلفی از واکنشها و مکانیسمهای جبرانی، متاثر از این گره روانی، بروز پیدا میکند. از آنجا که به گواهی تاریخ، صعالیک نیز دارای چنین وضعیتی بودند، کوشش میشود تا بازتاب واکنشها و شیوههای جبرانی، در اشعار شان نشان داده شود و بر اساس الگوی روانشناسی آدلر مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.