در این اثر یکصد مقاله از مقالات شادروان محمد تقی بهار (1330- 1265ش) به کوشش محمد گلبن جمع آوری شده است. مرحوم ملک الشعرا محققی ارجمند، روزنامه نگاری مقتدر، شاعر و نویسنده ای توانا بود که خدمات ادبی و تحقیقی او بر هیچ ایرانی پوشیده نیست. این مقالات ادبی، تحقیقی، سیاسی و اجتماعی، تنها بخشی از مقالات آن محقق بزرگ است که در طول پنج سال (توسط گلبن) گردآوری شده است. این مقالات به صورت موضوعی و به ترتیب تاریخ نگارش تدوین شده و مراحل تکامل تفکر و اندیشه بهار در این روند قابل بررسی است. درباره ارزش ادبی مقالات نیز غلامحسین یوسفی در مقدمه این کتاب سخن گفته است. این کتاب دو جلدی به ده بخش تقسیم شده است: یادگار بهار، سالشمار بهار، معرفی منابع کتاب، کتابشناسی بهار در دو بخش، فهرست کامل مقالات، سخنرانی ها، خطابه ها و نطق های سیاسی وی در دوران نمایندگی مجلس در دو بخش و فهرست راهنمای کتاب. این کتاب در سال 1350 به طبع رسید.
مجموع مقالات پیرامون ادبیات و شعر نوشته برترین ادیبان و شعرا و نویسندگان معاصر که توسط زنده یاد ابراهیم زال زاده بنیانگذار و مدیر نشر ابتکار و بامداد گردآوری شده است: مجموعه مقالاتی از صفدر تقی زاده داریوش آشوری نجف دریابندری باقر پرهام احمد شاملو هوشنگ گلشیری م. آزاد احمد کسیلا فیروز شیروانلو مهدی اخوان ثالث سیمین بهبهانی ع. پاشایی و... فهرست: موسیقی زبان، عکس های یک شاعر، زیبایی چیست؟، نگاهی به ادبیات امروز آمریکای لاتین، جهان سوم در تکاپوی جهانی، یادی از بهرام صادقی، نگاهی به سه کتاب رضا براهنی و ...
تاریخ بشر آئینه یک سلسله مبارزه هایی است که بین طبقات مردم برقرار است و این مبارزه ها تا غلبه حق بر باطل ادامه خواهد داشت. مبارزه طبقاتی مظهر و نمایش واقعی حوادث تاریخی است که سر ترقی و تکامل هم در آن نهانست. نبرد دائمی خوبی و بدی، قدرت و حق، فقر و غنا، سرمایه و کار، تقدم و تجدد، ارتجاع و آزادی، فداکاری و خودپرستی، ظلم و عدالت و بالاخره مبارزه نور و ظلمت و یا یزدان و اهریمن است که حوادث و وقایع تاریخی را بوجود آورده است و بدون این نبرد زندگی هدف واقعی ندارد. تصدیق حالت حاضره و تسلیم در برابر سلطه و قدرت زندگی را همان اندازه فاقد روح و معنی خواهد ساخت که کسی وارد جنگ تن به تن بشود بدون اینکه کینه ای در دل داشته باشد و یا تن به زناشویی دهد درحالیکه فاقد عشق و محبت نسبت به همسر خود باشد. یکی از مظاهر حساس و جلوه های مشخص مبارزه های طبقاتی مبارزه ایست که در طول تاریخ بردگان با اربابان نموده اند و پرده های دلگداز و در عین حال لذت بخشی در صحنه اجتماع به وجود آورده اند. بردگی دوره مشخصی در تاریخ اجتماعی هریک از ملت ها گذرانده و خود یکی از دوره های فعالیت اقتصادی بشر است. تمام ملت ها "دوران اقتصاد بردگی" و یا دوره مبارزه بر علیه بردگی را در زمان واحدی نگذرانده اند و در تمام ملت ها هم بردگی حالت مشخص اقتصادی نبوده بلکه بطوری که در این مقاله ها دیده خواهد شد رژیم اقتصادی بردگی در بعضی از کشورها مانند یونان و روم با ظهور فئودالیسم از بین رفته و در پاره از ممالک دیگر مانند آمریکا و روسیه تا یک قرن پیش وجود داشته و در پاره کشورها مانند ایران از بردگان در فعالیت خاص اقتصادی یعنی تولید استفاده نمی کردند.
«سفرنامه صنیع الدوله» یکی از آثار قلمی محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه) است. محمدحسن خان یکی از فرزندان حاجی علیخان اعتمادالسلطنه قاتل میرزا تقیخان امیرکبیر است. این کتاب در میان دیگر آثار او معروفیت و موقعیتی چون دیگر آثار او ندارد؛ اما چون در این سفرنامه اشارههایی به چند تن از رجال برجسته همعصر اعتمادالسلطنه آمده و نیز نشاندهنده برخی از مشکلات و چگونگی نحوه مسافرت در آن روزگار است، خالی از فایده نیست. مطالب کتاب شرح سفر نویسنده از تفلیس به تهران است. در سال 1290 هـ.ق هنگامی که ناصرالدین شاه قاجار از سفر فرنگستان به ایران بازمیگردد، صنیعالدوله را در تفلیس مأمور حمل بارها و اسبابهایی میکند که خود و همراهانش از اروپا به ایران میآوردهاند. صنیعالدوله مشکلات حمل بارها، وضع جغرافیایی مسیر راه و چگونگی چاپارخانههایی که در آنها منزل کرده و همچنین گرفتاریهای خود را روزبهروز از تفلیس تا تهران شرح داده است.
میرزا رضاخان طباطبائی نائینی یکی از اندیشمندان و یکی از حلقههای بههمپیوسته جریانات روشنفکری دوران انقلاب مشروطه ایران است. نخستین شماره روزنامه تیاتر را میرزا رضاخان در تاریخ سهشنبه، چهارم ربیعالاول 1326 قمری در تهران منتشر کرد. این روزنامه تا جمادیالاول 1326 در مجموع در دوازده شماره انتشار یافته و هر شماره داری چهار صفجه بوده است. این نشریه، نخستین روزنامهای بود که زیرعنوان تیاتر در ایران انتشار مییافت. نائینى از اولین شماره مطلب انتقادى خود را از اوضاع و رجال دربارى زیر عنوان «تئاتر شیخ على میرزاى حاکم ملایر و تویسرکان و عروسى با دختر پادشاه پریان مشتمل بر چند پرده» آغاز مىکند. این نوشته به صورت محاوره و نمایشنامه نوشته شده و با نثرى ساده و عوامفهم تنظیم شده است. در این کتاب افزون بر گذری بر زندگی طباطبائی نائینی و آثار او، متن این روزنامه نیز دوباره آورده شده است.