کتابخانه مجازی ادبیات

تعریف تجزیه: هرگاه جمله ای را به چند کلمه تقسیم کرده هر کلمه را بدون اینکه در جمله است ملاحظه کنیم و مورد دقت قرار دهیم و همه قواعد دستوری که درباره آن می دانیم بیان نموده و عناوین مختلفه را ذکر کنیم در همین کلمه در واقع آن کلمه را تجزیه نموده این عمل را (تجزیه) می گویند.

کتاب تصریف از جمله متون خوشخوان آموزشی در فن صرف است که توسّط عزّالدین زنجانی (د 660 ق) در قالبی مختصر و موجز تألیف شده است؛ مؤلّف در این اثر کوشیده است تا بر پایۀ تقسیم کتاب به دو بخش ابنیۀ صحیح و غیر صحیح، امّهات مسائل صرفی را مطرح کرده و از ذکر اختلافات نیز پرهیز نماید. شروح بسیاری بر این کتاب نگاشته شده که از جمله مهمترین و مشهورترین آنها شرحی است که سعدالدین تفتازانی (722 ـ 792 ق) قلمی نموده است. متن تصریف و شرح تفتازانی به کرّات ذیل مجموعۀ جامع المقدّمات به چاپ رسیده است. تدقیقات و نکته‌سنجی‌های تفتازانی در این شرح بسیاری از دانشوران فن صرف را بر آن داشت تا در مقام توضیح و بسط مطالب این شرح برآمده و حواشی و تعلیقات بسیاری در ذیل مطالب آن به نگارش درآورند. حاشیه دده جونکی بر شرح تصریف تفتازانی نمونه‌ای از کوشش‌های دانشوران عثمانی در جهت آموزش علوم ادبی عربی به صرف آموزان آن بلاد می‌باشد. کمال الدین ابراهیم بن زین الدین یحیی بن بخشی بن ابراهیم الأماسي الرومي مشهور به دده خلیفه/ دده جونکی/ قره دده (د 975 ق) از دانشمندان قرن دهم هجری در بلاد عثمانی می‌باشد؛ وی علاوه بر امر قضاوت و اِفتا، در مدارس مختلفی به تدریس کتب متداول آن عصر اشتغال داشته است. احتمالاً شرح تصریف تفتازانی از جمله کتبی بوده که دده خلیفه خود به تدریس آن مشغول بوده و در اطار تدریس آن، حواشی و تعلیقاتی نیز بر آن نگاشته است؛ اثر حاضر حاشیۀ مبسوطی بر شرح تفتازانی است که محشّی پس از نقل بخشی از عبارات شارح تفتازانی، به صورت مزجی تعلیقات خود را آورده است.

زبان مازندرانی (که به «تبری [تبری]» هم مشهور است)، از زبان‌های ایرانی شمال غربی است که به لحاظ جغرافیایی جزو زبان‌های کرانه دریای خزر به‌شمار می‌رود. طبق آما سال 1993 م، 3265000 نفر در ایران به یکی از گویش‌های این زبان سخن می‌گویند (اتنولوگ). قلمرو رواج مازندرانی را می‌توان به چهار منطقه زیر تقسیم کرد: 1. شهرهای رامسر، تنکابن، کلاردشت، چالوس و نوشهر؛ 2. آمل، نور و محمود آباد؛ 3. بابل، قائم‌شهر، سوادکوه و ساری؛ 4. نکا، بهشهر و بندرگز. آنچه در متون زبان‌شناسی ایرانی تحت نام گویش مازندرانی از آن یاد می‌شود کل استان مازندران را شامل نمی‌شود، بلکه عمدتا حوزه جغرافیایی بین گرگان و چالوس را در بر می‌گیرد. فرهنگ واژگان تبری کاری است در 5 جلد به همراه لوح فشرده.

موضوع این مقاله، بررسی ساختواژه و نظام‌کارایی دو کلمه شاید و باید به عنوان اصلی‌ترین افعال وجهی در زبان فارسی، و مطالعه سیر تحول کارکرد آنها از فعل اصلی به فعل وجهی است. به منظور تبیین فرایندهای ساختواژی رخ داده در این دو فعل، بحث با اشاره‌ای گذرا به دو فرایند دستوری‌شدگی و واژگانی‌شدگی آغاز می‌شود و ویژگی‌ها و انگیزه‌های رخداد این دو فرایند مهم مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس نگاهی به پیشینه مطالعات انجام شده در این حوزه خواهیم داشت که پیش‌درآمدی بر بحث اصلی ما درباره این دو فعل خواهد بود. مطاعه جداگانه دو فعل شاید و باید و بررسی ساختواژه آنها از لحاظ هم‌زمانی و درزمانی، با استفاده از متون زبان و ادب فارسی، بخش‌های بعدی این پژوهش را تشکیل می‌دهد.