یکی از سه متن تاریخدار بازمانده از سده چهارم هجری، دیباچه شاهنامهیی است که به دستور ابومنصور محمدبن عبدالرزاق (حاکم طوس)، به سال 346هـ تألیف شد. این تألیف ـ به «شاهنامه ابومنصوری» نامزد است. همین تألیف بود که پایه و مایه و منبع ابوالقاسم فردوسی در سرودن شاهنامه قرار گرفته بوده است. در مقایسه مطالب این دیباچه با مضامین شاهنامه فردوسی، نکات عمدهیی در شیوه اقتباس فردوسی از شاهنامه ابومنصوری و نیز تغییراتی را که در مطالبی داده شده و به صورت داستانهای شاهنامه فردوسی نمود یافته است و نیز مغایرتهایی که شاهنامه ابومنصوری با شاهنامه فردوسی دارد، آشکار میشود. در این مقالت، تاریخچه تحقبقات درباره دیباچه شاهنامه ابومنصوری، متن منقح آن دیباچه و تعلیقات بر مطالب آن عمدهترین وجوه بحث است.
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
رستم و سهراب یکی از داستانهای غم انگیز شاهنامه است و داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. سهراب پهلوان افسانهای در شاهنامه است که پدرش رستم و مادرش تهمینه دختر شاه سمنگان است. سهراب با سپاه تورانیان به نبرد ایران آمد و در جنگی تنبهتن با رستم کشته شد، درحالیکه همدیگر را نمیشناختند. تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بیخبری است. کتاب حاضر شامل این عناوین است: فصل اول: حماسه ها، ساختار حماسه، خصوصیات عمده شعر حماسی فصل دوم: مختصات شاهنامه، دوره اساطیری، دوره پهلوانی، دوره تاریخی، حماسه سرایی پس از فردوسی فصل سوم: اسطوره چیست؟ حماسه و تراژدی، حماسه ها و اساطیر بابلی و سومری، حماسه گیل گمش، مهابهاراتا (حماسه ای از هند)، رامایانا، هومر و ایلیاد و اودیسه، انه اید (حماسه ای از روم)، دیگر حماسه های اروپایی، اعراب و حماسه فصل چهارم: سه دیدگاه بر حماسه رستم و سهراب، 1.دیدگاه استاد منوچهر مرتضوی، 2.دیدگاه استاد زرین کوب، 3.دیدگاه استاد مینوی، متن داستان رستم و سهراب.
در این کتاب، شیوه استخراج و تطبیق شش تقویم مهم (اسکندری، میلادی ژولین، هجری خورشیدی، و دو تقویم جلالی و خانی مربوط به آن هجری قمری، یزدگردی و میلادی گریگوری) فراهم آمده است" .دقیقترین شیوه استخراج و تطبیق تقویمها، روش روزشمار است که در این روش خرده حسابها، تحلیل میرود، و صحت محاسبات آن به کمال است .در زیج ملک، قواعد استخراج و تطبیق تقویمها به روش روزشمار توضیح داده شده است ."علاوه بر آن شش تقویم مهم و اصلی، هشت تقویم محلی و قومی ایرانی (مازندرانی، طبری، دیلمی، کومشی، صبی، کردی، پشتکوهی، کوهدشتی، و دریایی نیز تبیین و توضیح داده شده است .
این کتاب دربرگیرنده چند نوشتار در نقد و تحقیق و بررسی چند کتاب به این ترتیب است: نوشته اول با عنوان " میرزا آقا خان کرمانی و محاکمات تاریخی، یادداشتی است درباره کتاب آیینه اسکندری نوشته میرزا آقا خان کرمانی و نقل پاره هایی از آن؛ نوشته دوم با عنوان "نسیم شمال" نقدی است بر نوشته دکتر محمد اسماعیل رضوانی استاد دانشگاه تهران درباره روزنامه نسیم شمال؛ نوشته سوم با عنوان" نخستین تجلیات نهضت کارگری در ایران" آگاهی هایی است درباره رشد صنعتی ایران در آغاز سده بیستم میلادی و تشکیل کانونهای کارگری و کوششهای گروهی جهت تحصیل حقوق جمعی خود؛ و نوشته آخر اختصاص دارد به حاشیه ها که شامل عناوینی چون معما، ناخنک، جوابیه و روزینامه است