مسئله اساسي اين مقاله تحليل روابط شخصيتها در خسرو و شيرين نظامي است. در اين تحليل از الگوي کنشگر گريماس استفاده شده است. شش نقش اصلي يا به تعبير گريماس «کنشگر» در اين روايت بازيابي شده که عبارتند از: فرستنده، دريافتکننده، فاعل، هدف، ياريگر و بازدارنده. بر اساس نتايج حاصل از اين تحقيق در روايت خسرو و شيرين، فرستنده بخشي از شخصيت خسرو - ناخودآگاه او - است كه در خواب و به صورت انوشيروان، نياي او ظاهر ميشود و بشارت شيرين و شبديز را به او ميدهد؛ دريافتکننده خسرو، فاعل: شيرين، هدف: رسيدن خسرو و شيرين به يکديگر، ياريگر: شاپور و کنشگر بازدارنده: از طرفي مريم، همسر خسرو، است که با مرگ او کنش بازدارندگياش به پايان ميرسد و از طرف ديگر فرهاد است که بازدارندگي چنداني از او بروز نميکند. «عشق فرهاد به شيرين» داستان عاشقانهاي به موازات عشق «خسرو و شيرين» نيست؛ بلکه در طول اين روايت جاي دارد و فرهاد به عنوان کنشگر بازدارنده (رقيب) ايفاي نقش ميکند. از اين پژوهش بر ميآيد که الگوي گريماس در تحليل شخصيتهاي منظومه خسرو شيرين تا حدي مفيد و کارآمد است و بر اساس اين الگو خواننده با ذهنيتي روشن ميتواند روابط و مناسبات شخصيتها را دنبال کند. از مقايسه كنشگرهاي فاعل، دريافتكننده و بازدارنده در دو روايت خسرو و شيرين و ليلي و مجنون ميتوان دريافت كه آنچه از نظر داستانپردازان خسرو و شيرين ارزش به حساب ميآمده، آزادگي شخصيت زن داستان و قاطعيت او در عمل بوده است، اما آنچه در نگاه داستانپردازان ليلي و مجنون ارزشمند بوده، پايبندي شخصيت زن داستان به آداب و رسوم اجتماعي و تبعيت او از فرمان پدر يا شوهر بوده است. اين نكته بيانگر تفاوت فرهنگي جوامعي است كه خاستگاه اوليه دو روايت بودهاند. طرح اين نمونه زمينهاي براي تعميم آن به ديگر داستانهاي عاشقانه فارسي است.
گئورگی پلخانف ؛ نظریهپرداز مارکسیست روس، بنیانگذار جنبش مارکسیستی در روسیه و برای سالهای متمادی، نماینده و مدافع اصلی آن بود. او همچنین از بنیانگذاران حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه بود و بعد از انشعاب در حزب، او به مِنشویکها (حزب اقلیت) پیوست، اما همواره سعی در ایجاد اتحاد بین دو حزب داشت. پلخانف معتقد بود که جوامع بشری به ویژه جامعه روسیه برای پیاده کردن موفقیتآمیز مارکسیسم هنوز «نارس» بوده و سرمایهداری باید ابتدا رشد کند تا سوسیالیسم ممکن گردد و از همین رو با دولت شوروی مخالف بود. مهمترین آثار او عبارتند از: «آنارشیسم و سوسیالیسم»، «تاریخ از نگاه یکتاشناسان»، «تاریخ ماتریالیسم»، «حقایق منطقی»، «اهمیت مطالعه تاریخ از نظر تحولات اندیشه»، «نقش فرد در تطور تاریخ» و آخرین تالیف او «مسائل اساسی مارکسیسم».
این پایان نامه بررسی کوتاهی است در زندگینامه نظامی و امیرخسرو دهلوی و همچنین اشعار خسرو و شیرین و شیرین و خسرو. در این رساله دویست بیت از خسرو و شیرین نظامی و دویست بیت از شیرین و خسرو امیرخسرو دهلوی در دو داستان مشابه انتخاب و به بررسی صنایع ادبی آنها پرداخته شده است.
این کتاب دربرگیرنده تحقیقی است در دیوان کبیر از نظر تصویرگری با عنوان «تصویرگری در غزلیات شمس». چون این نوشته بررسی تصویرسازی و تخیل هنری شاعری معین است، از ورود در مباحث کلی در حد امکان پرهیز شده است. تنها در ابتدا بحث مختصری در تعریف شعر و خیال آمده و در قسمتهای مجاز و سمبولیسم و سوررئالیسم نیز در ابتدای هر بحث مباحث کلی به اختصار آورده شده است.
يکي از بهرههاي پژوهش در ديوان شاعران گذشته، غني تر شدن دايره لغات و واژگان است. بدون بررسي و مطالعه تمام آثار ادبي، حتي آثار ادبي غير مشهور، تهيه فرهنگ لغتي کامل و جامع غير ممکن است. لذا نويسنده، که به کار تحقيق در ديوان بدر شرواني شاعر قرن هشتم و نهم در منطقه قفقاز مشغول است در اين نوشته به بررسي واژگاني از ديوان اين شاعر ميپردازد که در فرهنگهاي فارسي نيست و يا در فرهنگها از جمله لغتنامه دهخدا معني آن ذکر شده است، بدون اينکه شاهدي از شعر يا نثر براي آن آمده باشد. تلاش بر اين بوده است که براي لغاتي که شاهد ندارد، شواهدي از ديوان بدر بيايد و واژههايي را که در فرهنگهاي فارسي نبوده است در منابع ديگر از جمله فرهنگهاي عربي و ترکي موجود يا ديوان شاعران ديگر يافته شود. با وجود اين، بعضي از واژهها پيدا نشد و به همين دليل اين لغات با توجه به شعر خود شاعر معني شده است.