کتابخانه مجازی ادبیات

معروفترین مقامه نویس عرب، ابومحمدقاسم بن محمد بن عثمان حریری بصری است که حدود سال446 ق در روستای "المشان" نزدیک بصره به دنیا آمد. مقامات حریری پنجاه مقامه دارد و نگارش آنها در سال 495 آغاز شد و در 504 به پایان رسید. حریری ظاهرا مقامات را به تشویق انوشیروان بن خالد وزیر سلطان محمود بن محمد ملکشاه سلجوقی و المسترشد خلیفه عباسی نوشت. قهرمان مقامه‌های حریری شخصی خیالی دیگری به نام الحارث بن همام است. حریری هر مقامه را از قول و روایت او با عبارت "حدثنی الحارث بن همام" آغاز میکند. راوی مقامه ها "حارث بن همام" خود حریری است. موضوع اصلی مقامات حریری، ماجراهای چرب زبانیها و مال اندوزیهای ابوزید است. موضوعات فرعی دیگری چون: وعظ ، نصیحت، تشویق به نیکوکاری، پرهیز از دنیاپرستی نیز در خلال چندین مقامه از جمله مقامه های اول دوم یازدهم و بیست و یکم و بیست و پنجم دیده میشود. به هنگام بررسی سبک مقامات حریری به محورهای زیر میتوان اشاره کرد: الف: شیوه تصنع و تکلف در نثر نویسی ب: تسلط او در بهره گیری از توانایی های زبان ج: هنرنمایی در ارائه زبان و نثر آهنگین برای شناساندن ناهنجاریهای اجتماعی د: کاربرد شعر در لابه لای نثر. مقامات حریری به تمام زبان های اروپایی ترجمه شده است کهن ترین ترجمه آن به فارسی در سال 662 ق از سوی مترجمی ناشناس صورت گرفته است که به اهتمام دکتر علی رواقی تصحیح و چاپ شده است.

شش مناظره، مقامه و رساله که در این کتاب آورده شده، بازیافته‌هایی است از میان نسخه‌های خطی دورمانده از میراث قرون و سالیان دراز و این هر شش رساله از رشحات کلک ادیباانه نویسنده‌ای سخن‌پرداز و شعرشناس و نگارش ادیبی چیره‌دست و مقامه‌نویس در مضامین عرفانی ـ عشقی است به نام محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری که در قرون هفتم و هشتم هجری می‌زیست و تا آنجا که در اثری از خویش تاریخی از حیات خود بر جای نهاده، در سال 713 زنده بوده است. عناوین رسالات این کتاب به این ترتیب است: حکایت بیدلان یا داستان پادشاه‌زاده شهر حماة، مناظره گل و مل، مناظره مویزاب و فقاع عجمیان، ذیل مقامات حمیدی: مناظره مسافر عالم صورت با مسافر عالم معنی، مناظره چشم و دل: مذاکره دل غمخوار و چشم غیار، نزهة العاشقین: رسالة فی العشق.

خیال از عناصر اساسی شکل‌گیری یک اثر هنری است. صورت‌های خیالی که هنرمندان برای بیان مقاصد و اندیشه‌های خود به کار می‌گیرند عموماً ریشه در باورهای اساطیری و فرهنگی دارد. از این‌رو میان صورت‌های خیالی هنرهای مختلف، نوعی قرابت و خویشاوندی برقرار است و غالباً هنرهای مختلف در به‌کارگیری صورت‌های خیالی، تحت تأثیر یکدیگر هستند. ادبیات و نگارگری از دیرباز در خدمت یکدیگر بوده‌اند. در حاشیه نسخ خطی، برای بیان روشن‌تر متن ادبی، از تصاویر نگارگری استفاده میشد. در حقیقیت نگارگری بیان تجسمی متن ادبی بوده و مفاهیم ادبی را با زبان خط و رنگ به تصویر می‌کشیده است. در مقابل ادبیات نیز بیان ذهنی و انتزاعی صورت‌نگاری بوده است. با توجه به پیوند دیرینه ادبیات و نگارگری، در این جستار به بررسی تأثیر صور خیال ادبی بر نگاره‌های مکتب شیراز میپردازیم. به این منظور، ابتدا رابطه ادبیات و نگارگری را بررسی کرده سپس چگونگی تأثیرپذیری نگاره‌های مکتب شیراز را از ادبیات تحلیل میکنیم. در این پژوهش به این نکته دست یافتیم که ادبیات و نگارگری رابطه‌ای دیالکتیکی دارند. برای دستیابی به درکی جامع از نگاره‌ها، باید از مفاهیم ادبی مدد جست و از دیگرسو، نگارگری نیز به مفاهیمِ ادبی تجسم و عینیت می بخشد. بنابراین می‌توان گفت متن و نگاره ترجمان یکدیگرند.