بنا بر شیوه مرسوم، تصحیح هر متنی باید براساس دستنوشته یا دستنوشتههایی از آن متن انجام گیرد، امّا گاهی به دلایل گوناگون ـ همچون ناآشنایی کاتبان ـ تبدیل و تحریفهایی در متون کهن راه مییابد که آنها را از اصل خود دور میکند و رسیدن به اصل را به کمک نسخهها دشوار میسازد، بهخصوص وقتی که دستنوشته متنی منحصربهفرد و یا با نسخههای دیگر متفاوت باشد. در اینجاست که مصحّح از مراجعه به منابع موضوع متن یا مآخذ مؤلّف ناگزیر است. ما در تصحیح بستانالعارفین و تحفةالمریدین، از آثار قرن پنجم ـ که نسخههای شناختهشدۀ آن با هم متفاوتاند و مشکلات و مبهمات کهنترین نسخه آن با مقابله حل نمیشود ـ در مواردی از همین شیوه بهره بردهایم و بسیاری از خطاهای آن را اصلاح کرده¬ایم. عرضه نمونههایی از آن و چند متن کهن دیگر، میزان اهمّیّت و نقش منابع و مآخذ را در تصحیح متون تأیید میکند.
«تذکرة الاولیاء» یکی از آثار برجسته ادبیات فارسی است که نویسنده، شاعر و عارف سدههای ششم و هفتم فریدالدین ابوحامد عطار نیشابوری به گنجینه پرگوهر و ارزشمند ادبیات ایران افزوده است. عطار با بهرهگیری از میراث برجایمانده از اسلاف خویش به خلق منظومههای متعدد و نیز کتاب کممانند «تذکرة الاولیاء» پرداخت و این زبان نمادین را بیش از پیش رشد و توسعه داد. این تصحیح از روی نسخه افست چاپ لیدن حروفچینی و چاپ شده است. این نسخه نخست در سال 1905 به کوشش رنولد الن نیکلسون ـ محقق بریتانیایی در زمینه عرفان و تصوف و مدرس زبان فارسی در دانشگاه کمبریج ـ به چاپ رسید.
برای راحتی خواندن آثار عطار نیشابوری و از جمله «تذکرة الاولیا» این کتاب به نگارش درآمده است. گرچه اصل بر این است که عبارات مغلق، پیچیده و دور از ذهن کتاب که از مغز متفکر عطار تراویده و در زمان وی برای خواص به رشته تحریر درآمده، به صورت نثر روان امروزی برگردانده شود تا همگان بتوانند بخوانند و بفهمند و بهره گیرند؛ اما عبارات اول شرح حال این بزرگان که خطبه کلام است، عیناً به همان صورت که درج گردیده، آورده شده تا نهایت لطف و ظرافت کلام در نظر گرفته شود؛ نیز اندرز و نصیحتهایی که از دهان مردان خدا بیرون آمده است، به دلیل زیبایی کلام و لطافت بیان به همان صورتی که نقل شده، عیناً آورده شده تا اثراتش بر ذهن خواننده بیشتر باشد.
ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی از ارکان مهم شعر فارسی است تا بدان حد که او را پدر شعر فارسی لقب دادهاند. بیشک این جایگاه مهم در سایه طبع بلند و اندیشه خلاق او به دست آمده است. بازتاب این ویژگیها به جز دیگر توانمندیهای او در عرصه هنر موسیقی مرهون اشعار والای او بوده است که امروزه متأسفانه با وجود فراوانی آن، جز ابیاتی اندک باقی نمانده و همین مقدار مبین چیرگی و توانایی او در ادب فارسی است. این مجموعه مقالات حاصل سخنرانی استادان زبان و ادب فارسی است که در همایشی به مناسبت بزرگداشت هزاروصدمین سال وفات این شاعر بلندآوازه ارائه شده است.
میرزا اسدالله خان غالب دهلوی (1212 ـ 1258 هـ) از برجستهترین سخن سرایان خوش قریحه فارسیگوی و صاحب سبک قرن سیزدهم هجری شبه قاره هند است که در ترویج و توسعه زبان فارسی سهمی بسزا دارد. هر چند که اجداد غالب از ایبکیان ترکنژاد سمرقندند، خود غالب در لاهور و دهلی نشو و نما یافته و تحتتأثیر سخنوران نامی آن دیار از جمله بیدل، فیض، ناصر علی سرهندی، حزین لاهوری، گرامی کشمیری و .... به شیوه استادان سلف، به نظم سخن فارسی همت گماشته است. ذوق و قریحه سرشار و نبوغ فوقالعاده غالب در نظم سخن و آشنایی وی به انواع علوم پیشینیان، او را در ردیف شاعران بزرگ پارسیگو قرار داده و بحق یکی از مصادیق سخن نظامی عروضی سمرقندی است که «شاعر باید که سلیمالفطره، عظیمالفکره، صحیح الطبع، جیدالرویه، دقیقالنظر» باشد.