در اين گفتار، کهنترين و نوترين گزارشهاي سفر انسان به دنياي ماوراي حس نشان داده شده و پس از آن ميان سيرهايي که انسانهاي سنتي گزارش کردهاند و معراجنامهاي که از «محمدرضا شفيعي کدکني» به عنوان نمونهاي از سير انسان معاصر در دست داريم، مقايسههايي انجام شده است. اين پژوهش نشان ميدهد اکثر اين سيرها ميتواند وقوعي مسلم داشته باشد و ميتوان از ديدگاه علمي و بخصوص بر اساس نظريات يونگ آنها را توجيه نمود. ضمن بررسي بخشي از گزارههاي اين سيرها نشان داده شده است که تشابه و نکات مشترک اين معراجها، از طرفي وابسته به باورها، رياضتها و تأملاتي است که اين سيرها را موجب ميشود و از سويي ديگر به تأثيرپذيري اکثر سيرهاي متأخر از متقدم مربوط ميگردد. همچنين از رويارو قرار دادن مسافران دو طيف سنتي و معاصرِ ديارِ غيب از طريق ارايه و تشريح گزارشهاي مستند آنها، نقش جهان ذهني اين دو طيف در آفرينش عناصر اين گزارهها ترسيم شده است و از اين رهگذر تعهد و رسالت آدميان بر اساس توجه به تعريف سنتي انسان به عنوان حيواني ناطق و تعريف معاصرين به صورت حيوان سايس در معراج جمعي انسان ترسيم شده است. در پايان يادآوري شده است که انسان معاصر به جاي گزارش و به تصوير کشيدن حالات روانهاي معذب در عالم ارواح و بهرهگيري از استراتژي رعب، در صدد ترغيب و آمادهسازي وجدان جمعي براي تهذيب و سالمسازي جامعه از طريق جنبش آگاهانه و حرکت عقلاني و علمي است. دليل نکوهش بيمحاباي شاعران در آخرين بخش معراجنامه انسان معاصر نيز همين بيتوجهي آنها به رسالت و تعهد شعر به عنوان رکن مهمي از امکانات فرهنگي جامعه است.
این اثر در پنج بخش تدوین شده است: در بخش اول تمدن های دیرین یا کهن بررسی شده اند؛ نویسندگان در این قسمت، نگاهی به تمدن های سومریان، مصریان و آشوریان دارند؛ بخش دوم تمدن های یونان و روم را مورد توجه قرار می دهد و در بخش سوم که با عنوان سرآغازهای تمدن جدید شروع می شود عناوینی همچون سرنگون شدن امپراتوری روم ، تمدن رومی و مسیحی سده های میانه و پایان سده های میانه و آغاز تمدن عصر نوین به چشم می خورد. همچنین در بخش چهارم با عنوان روشنگر تمدن نوین و انقلاب های سیاسی و اجتماعی جهان نویسندگان تلاش کرده اند تا به ریشه های انقلاب فرانسه و تبعات آن بپردازند، هم چنین موضوعاتی همچون یکپارچه شدن ایتالیا، یکپارچه شدن آلمان وجنگ فرانسه و پروس در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است؛ بخش پنجم نیز از انقلاب صنعتی و تغییراتی که در پی آن در دنیای معاصر حادث شد، سخن به میان می آورد و در نهایت کتاب با نگاهی به دو جنگ جهانی و علل ایجاد آن ها و پیامدهایی که برای ملت ها داشتند وهم چنین بررسی روند تحولات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی بعد از دو جنگ، به پایان می رسد.
شعر و شخصیت شفیعی کدکنی را میتوان از زوایای متعدد و مختلف مورد بررسی و پژوهش قرار داد؛ چه او محل اجتماع نقیضین است؛ از یکسو در حوزه شعر صاحب سبک و از فرارویان و از سوی دیگر در گستره نقد و تحقیق صاحب کرسی و از بارعان. به همین سبب استاد عبدالحسین زرینکوب خطاب به وی مینویسد: «حق آن است که کمتر دیدهام محققی راستین، در شعر و شاعری هم پایهای عالی احراز کند و خرسندم که این استثنا را در وجود آن دوست عزیز کشف کردم». این کتاب نیمنگاهی دارد به شخصیت شفیعی؛ یعنی هنر شاعری وی که شامل دو بخش نقدها و گزینه اشعار است. بخش نخست دربرگیرنده اکثر نقدهایی است که طی چهار دهه از پربارترین دهههای شعر نو ـ یعنی دهه چهل تا هفتاد ـ بر سرودههای سرشک نوشته شده است.
این کتاب، اثری بدیع و ابتکاری است در تاریخ پادشاهان ایران قبل از اسلام که از روزگار کیومرث، نخستین پادشاه پیشدادی آغاز و به یزدگرد شهریار واپسین پادشاه ساسانی انجام مییابد. مؤلف این کتاب احمد وقار شیرازی از شاعران و ادیبان و خطاطان معروف قرن سیزدهم هجری است. وقار در تألیف این اثر، از تواریخ معتبری چون طبری، روضه الصفا، حبیب السیر و آثاری چون جاودان خرد، شارستان چهارچمن و مآخذ دیگری که آنها را نامههای یارسان نامیده، بهره جسته است و هنگام نگارش، به مناسبت مقال و نظر به احترام و علاقه فراوان به فردوسی، جایجای سخن خود را با اشعاری از شاهنامه زینت بخشیده است. افزون بر آن اندرزها و سخنان پادشاهان و بزرگان را به نظم آورده است.
این کتاب با عنوان «تاریخ ادبیات افغانستان در ادوار قدیمی» برگرفته از جلد سوم دایرةالمعارف آریانا است که بدون دخل و تصرف در متن و شیوه نگارش، با رفع پارهای از اغلاط چاپی، نگارشی و اشتباهات مشهود منتشر شده است. منابع اصلی این دایرةالمعارف، لغتنامه دهخدا و ترجمه عربی دایرةالمعارف اسلام بوده است. مباحث تاریخ ادبیات افغانستان در این کتاب ذیل نه قسمت که به حصهها تقسیم و شامل عناوین جداگانه میباشد، آورده شده است.