مولانا، عارف بزرگ ايران در قرن هفتم هجري، پيش از حشر و نشر با بزرگمرداني چون شمس تبريزي، صلاح الدين زركوب و حسام الدين چلبي، در ميان مردم، همچون پدرش، بهاولد، از پايه و مقامي خاص برخوردار بوده، همواره در مجالس وعظ او شركت ميجسته و او را فرمان ميبردند، ليكن پس از آشنايي با شمس دگرگون شد و پس از مرگ شمس هم روحيات مولانا به آنچه كه در گذشته بوده بازنگشت، اما پس از آن صلاح الدين زركوب و حسام الدين چلبي جاي شمس را به نوعي پركردند. در اين مقاله تأثير و خدمت بزرگ حسام الدين چلبي به ادبيات فارسي و ايرانيان، محور اصلي بررسي است كه از ميان سخنان مولانا نكاتي مفيد و قابل تأمل در اين باب استخراج شده است.
توفیق هاشم پور سبحانی از استادان معاصر در زمینهٔ زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۱۷ شمسی در تبریز به دنیا آمد. وی پس از اخذ فوق لیسانس دبیری از دانشگاه تهران به ترکیه سفر کرد و با شرکت در امتحان ورودی دورهٔ دکتری دانشگاه استانبول در رشتهٔ عربی و فارسی آن دانشگاه پذیرفته شد و در سال ۱۹۷۴ میلادی به دریافت درجهٔ دکتری نایل آمد. او نایب رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بوده و در دانشگاهها نیز به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول میباشد. کتاب « مولانا جلال الدین، زندگانی، فلسفه، آثار گزیدهای از آنها » ترجمهٔ توفیق سبحانی، در دورهٔ سوم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد.
کتاب "جشن قرن هفتم ملای روم" مولانا در خانقاه شمس تبریزی اثر استاد شهریار، به کوشش کریم خمسه.
کتاب حاضر مشتمل بر دو گفتار به زبان فرانسوی، به خامه توانای استادان گرامی دکتر صفا و لیوه روسای محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استراسبورگ و یک مقدمه از نویسنده در معرفی کامل نسخه خطی کتابخانه ملی و دانشگاهی استراسبورگ و شرح یکصد و شصت و هشت بیت از مثنوی گلشن راز که متاسفانه شارح عارف آن تاکنون ناشناخته مانده است. و در آخر تعلیقاتی که برای حل مشکلات و توضیح و تعریف لغات و مصطلحات عرفانی و فلسفی به کوشش نویسنده فراهم گردیده است.
از زمان قدیم درباره شاهنامه فردوسی کتابهای مختلفی از جمله فرهنگ لغات شاهنامه نوشته شده است؛ یکی از این کتابهای معروف، «فرهنگ لغات شاهنامه» عبدالقادر بغدادی است که تا روزگار کنونی حفظ شده است. وی این کتاب را در اواسط قرن یازدهم هجری قمری به زبان ترکی استانبولی به رشته تحریر درآورده است. این فرهنگ را یکی از جامعترین فرهنگ لغات شاهنامه موجود در جهان دانستهاند. مجموع مدخلهای این اثر بالغ بر 1598 فقره است که با احتساب واژههایی که به مناسبتهای مختلف ذیل برخی از مدخلها وجود دارد، میتوان تعداد واژهها را بسیار بیشتر از این مقدار دانست. نویسنده بعد از انتخاب واژه فارسی، معادل ترکیاش را آورده و سپس مثالهای لازم را ذکر کرده است.
مولف در این کتاب (ادبیات ترک) ادبیات دیوانی ترک را به محک نقد زده و بر نکتههایی از آن ادبیات دست گذاشته است که ادبیات ایران و عرب هم نمیتواند در بر بگیرد چرا که ادبیات دیوانی اصطلاحا به آن شاخه از ادبیات اطلاق شده است که بعد از قرن پنجم هجری تحت نفوذ ادبیات ایران و عرب، مخصوصا قوالب شعری، مضامین، عروض، صور خیال و لغات و ترکیبات ادب ایرانی پایهگذاری شده و از قرن هفتم هجری به بعد رواج پیدا کرده و در قرن دهم هجری به اوج خود رسیده است و در قرن نوزدهم با پیدا شدن ادبیات تنظیمات تقریبا از میان رفته است. بسیاری از مطالب عنوان شده در این کتاب با آنکه در نقد و بررسی ادبیات ترکیه است، اما مصداق بسیاری از آرای مولف در ادب فارسی را هم شامل میشود.