عرفاتالعاشقین و عرصاتالعارفین از مهمترین تذکرههای ادبی کهن فارسی است و کاملترین اثر در گونه خود به شمار میآید. از این کتاب ارجمند تا امروز دو چاپ روانه بازار شده که آخرین آن به مراتب علمیتر و صحیحتر از نخستین آن است. با این حال در این تذکره مفصل بواسطه نقصان نسخ و خرابکاری ناسخان و چنددستگی مصححان و دستیاران ایشان اشکالات متعددی وارد شده است. از آنجا که بخشی از این موارد در پیوند با روش تصحیح و ماهیت اثر است، نگارنده ضمن نقد کار اینان، با توجه به ویژگیهای این گونه ادبی، بحثی کلی را به آسیبشناسی چاپ تذکرهها اختصاص داده است.
کتابی که از نظر خوانندگان می گذرد مجموعه آثار گرانبهاییست که در طی قرنها در منقبت نابغه بزرگ بشریت علی (ع) گفته شده و مدتها وقت صرف آن گردیده تا از میان اوراق فرسوده کتابها اخراج و بعد از تطبیق و مقایسه با نسخ دیگر به این صورت در آمده است. اشعار این مجموعه از 110 گوینده انتخاب و بر هریک شرح حال کوتاهی افزوده شده عموما متعلق به کسانی است که از عهد صفویه به بعد در ایران ظهور کرده اند به دلیل آنکه مذهب تشیع تا روزگار سلطنت صفویه در ایران رسمیت نداشت و خواه و ناخواه شاعرانی که پیش از آن عهد می زیسته و به مذهب تشیع علاقه نشان می دادند به علت عدم آزادی از ساختن اشعار مذهبی خودداری کرده و اگر احیانا گوینده دست به چنین کاری میزد ناگریز از مدح خلفای دیگر بود چنانکه در یکی از قصائد سعدی این نکته کاملا آشکار است. پس در حقیقت ساختن اشعار مذهبی از عهد صفویه در ایران رواج یافت و ناگزیر مجموعه حاضر حاوی آثاریست که از آن عهد تا به امروز به وجود آمده است
این کتاب حاوی مباحثی است درباره روش تحقیق، تهیه مقالات تحقیقی، شناخت منابع و ماخذ و نحوه استفاده از آنها در رشتههای ادبیات و علوم انسانی .از جمله سرفصلهای کتاب عبارتاند از :ابزار کار محقق، بررسی متن، منابع تحقیق در ادب فارسی و عربی، یادداشتبرداری و تنظیم مطالب، استفاده از مراجع، شرح متون مشکل، اشارهای به انواع خط، انواع شعر، و سخنی کوتاه پیرامون ادب قبل از اسلام و بعد از اسلام.
در میان همه آنچه عارف نوشاهی نوشته است، عشق به دو چیز بیش از هر چیز دیگری هویداست: نخست زبان فارسی و دیگر نسخه خطی. و پدیدهای که هر دو دست در دست یکدیگر دارند و روح و ذهن این مرد پرکار و دقیق و ظریف را تسخیر کردهاند. بیشک تاریخ زبان فارسی در شبه قاره هیچگاه بدون عارف ورق نخوهد خود و این کتابشناسیها و فهرستها و یادداشت های اوست که دنیای زبان فارسی را در شبه قاره میتواند بیش از پیش به روی مورخان تاریخ ادبیات فارسی در ایران باز کند. شماری از دوستان و دوستداران عارف نوشاهی و زبان فارسی، به پاس تلاشها و زحمات او به زبان فارسی و نسخههای خطی این مجموعه را فراهم کرده و تقدیم وی نمودهاند.
نقیضه یکی از خردهگونههای ادبی است که به نفی و یا تمسخر گونه اصلی خود میپردازد. نقیضه بنابه اعتبار و اهمیت گونه اصلیاش و نیز ساختار و ماهیت خود، میتواند به طور مستقل مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که در ادبیات معنا از ارکان اصلی است و هم در حوزه زبان و هم در حوزههای عاطفه و خیال نقش محوری دارد، در آثار ادبی بسیار مورد توجه است. به این سبب یکی از مهمترین نقیضهها در این حوزه شکل گرفته است که در ادبیات فارسی به آن «تزریق» میگویند. یکی از اهداف مهم نقیضه، سرگرمی و خنداندن مخاطب است و تزریق چنین هدفی را به خوبی تأمین میکند. مشابه این نقیضه را در ادبیات غرب نیز با اندک تفاوتی با عنوان nonsense verse داریم که نگارنده سعی در تطبیقی وجوه اصلی این دو با یکدیگر دارد.