کتاب تاریخی ـ ادبی"تاج المآثر" کهنترین منبع تاریخ غوریان است که مؤلف آن، حسن نظامی نیشابوری خود در دستگاه حکومت غوریان هند میزیسته است. تاجالمآثر که در سال 602 هـ.ق به رشته تحریر درآمده، علاوه بر اهمیت تاریخی، از اهمیت ادبی بسیار نیز برخوردار است. بهرهگیری فراوان از صنایع ادبی و استشهاد بسیار به اشعار تازی و پارسی، از بارزترین ویژگیهای این کتاب است؛ آنگونه که به گفته ملک الشعرای بهار هیچ یک از آثار متقدمان به اندازه تاجالمآثر شاهد شعری از قدما ندارد. بدین ترتیب یکی از استفادههایی که میتوان از این کتاب برد، بازشناسی ابیات و اشعار مفقود و فوت شده از دیوانهای شعرای سرشناس است. آنچه نویسندگان در این مقاله به اجمال بدان پرداخته، مقایسهای میان ضبط ابیات شاعران شناخته شده در تاجالمآثر و همان ابیات در دیوانهای مصحح است. بدیهی است که این مقایسه در کشف و تصحیح اشعار شاعران مورد نظر بسیار مؤثر است.
از شرح حال شاعر بزرگ تبریز حکیم قطران به علت بعد زمان و نبودن مدارک کافی اطلاع صحیحی در دست نداریم. از طرفی تاریخ آذربایجان هم از اوائل شیوع اسلام تا قرن سوم و چهارم هجری به قدری تاریک است که به هیچ وجه از سلاطین و حکمدارانی که در آن دوره در این سرزمین فرمانروایی داشته اند خبر مضبوطی در دست نیست که بتوانیم با مراجعه به آن تواریخ کمکی به روشن کردن شرح حال این شاعر بنمائیم. قطران از قصیده سرایان درجه اول فارسی است و بیشتر طرز شعرای خراسان را بکار برده اشعار او در زمان دولتشاه معروف بوده است قصائدش متین است و در فنون لفظی تجنیس و ترصیع و ذوقافیتین بکار برده و قصاید مصنوعه در تمثیل همین فنون ساخته نیز در وصف وقایع و فصول و مناظر استادی نشان داده است و از رشته های حکمت نیز ؟آگاه بوده که غالب نویسندگان او را حکیم می نویسند و بعضی او را امام الشعرا و فخرالشعرا نوشته اند و اشعار او در زمان خود در شهرهای عراق و خراسان اشتهار داشته و او را باستادی شناخته و نظیر فرخی می دانسته اند...
سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار) اثر عزيز دولتآبادى، كتابى است به زبان فارسى از نوع تذكرههاى خاص، محلى و جديد كه به معرفى سخنوران و شاعران آذربايجان مىپردازد. اين اثر به هدف آشنايى با سخنوران اين خطه از سرزمين پهناور ايران اسلامى نگارش شده است. مقدمات نگارش اين كتاب از سال 1345ش با انتشار مقالاتى توسط مؤلف آغاز گرديده و كتاب براى بار نخست بين سالهاى 1355 تا 1357ش منتشر شده است.
صبر در سیروسلوک که حرکت و تغییر درونی و باطنی برای رسیدن به مبدأ کمال است، نقش اساسی و بنیادین را بر عهده دارد. بدین دلیل صبر در بینش عرفا بسیار مهم دانسته شده و در ادبیات عرفانی همواره بازتاب عمیق و گستردهای داشته است. با وجود بازتاب وسیع و گستردهای که مفهوم قرآنی صبر در ادبیات عرفانی داشته، دیدگاههای مختلف عرفا درباره صبر و نقش آن در سیروسلوک مورد تحقیق و پژوهش قرار نگرفته است. این کتاب به تحلیل و بررسی بازتاب مفهوم قرآنی صبر در ادبیات عرفانی از قرن پنجم تا پایان قرن هفتم پرداخته است. این دوره یکی از درخشانترین و مهمترین دورههای فرهنگ و ادب و عرفانی اسلامی است؛ زیرا در این دوره عرفای بزرگی همانند ابی الخیر، خواجه عبدالله انصاری، امام محمد غزالی، عطار نیشابوری، سنایی، عراقی و مولانا ظهور کردند و با بیان تجربیات عرفانی و کشف و شهودهای خود ادبیات عرفانی فارسی را به اوج قلههای کمال رساندند.
ادیبان کُرد همواره شعر فارسی را به دیده اعجاب و تحسین نگریسته و از آن متأثر بودهاند. نمودهای گوناگون این تأثیرپذیری را در قالب تضمین، ترجمه و صورخیال مشابه و مضامین مشترک میتوان دید و از این میان، شعر حافظ بیش از دیگر اشعار مورد توجه ایشان بوده است. در این مقاله پس از مقدمهای درباره تأثیرپذیری ادیبان کُرد از شعر فارسی، به ناری، شاعر عار فمسلکی که در همین سدههای اخیر میزیسته، پرداختهایم. برای ترسیم خطوط چهره حافظ در دیوان شاعر کُرد، ابتدا به سراغ موضوعات و مضامین و مفاهیم مورد علاقه دو شاعر رفته و در نهایت چهار مخمس ناری، که در آنها غزلیات حافظ را، تضمین کرده است، بررسی کردهایم.