تراژدي، در ميان انواع ادبي، تاثيرگذاري بيشتري در ذهن مخاطب دارد و باعث ميشود مخاطب حوادث را عينيتر و زندهتر احساس کند و دريابد و گاه خود را با قهرمان تراژدي مقايسه کند. در تاريخ ادب فارسي اين نوع ادبي کمتر مورد توجه شاعران و نويسندگان قرار گرفته است. در تاريخ جهانگشاي جويني ساختار روايي حوادث و ويژگي شخصيت سلطان محمد خوارزمشاه و سرانجام کار او به گونهاي است که بسياري از نشانههاي نوع ادبي تراژدي را ميتوان در آن سنجيد و بررسي کرد. در پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي کوشش ميشود ساختار تراژيک داستانهاي تاريخ جهانگشا با تاکيد بر جلد اول بررسي و تحليل شود. يافتههاي پژوهش نشان ميدهد که جويني اگرچه تاريخ را گزارش ميکند و نوشته تاريخي هرچند با تراژدي، که جنبه نمايشي و داستاني دارد، از منظر روش و غايت متفاوت است، تاريخ جهانگشا را نميتوان صرفا اثري تاريخي قلمداد کرد. در تاريخ جهانگشا نشانههايي است که با تراژدي مطابقت دارد. اين تطابق از حيث ساختار (ازجمله کيفيت نگارش داستانها از لحاظ آغاز و انجام روايت)، تاثيرگذاري تراژيک، ويژگيهاي شخصيتي سلطان محمد خوارزمشاه (که بر بنياد روايت جويني، کاملا خصوصيات قهرمان تراژدي را داراست)، و هم چنين آرايش کلام و فخامت زبان، در اين اثر قابليت بررسي دارد. با چنين رويکردي تاريخ جهانگشا را، به مثابه متني برجسته و اثري تراژيک، ميتوان خواند و تاويل و گزارش کرد.
کتاب، مجموعهای متضمن معنی کلیه لغات و ترکیبات مشکل و مهجور ترکی، مغولی، عربی و فارسی، شرح اعلام، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و امثال عربی کتاب "تاریخ جهانگشای جوینی "است که براساس نسخه علامه قزوینی فراهم آمده است .این مجموعه در 8بخش سامان یافته است1 : "مقدمهای درباره جوینی و تاریخ جهانگشا "مشتمل بر شرح حال عطاملک و معرفی اثر او از نظر ادبی و ویژگیهای سبکی آن، 2 "مروری بر تاریخ مغول "که تقریبا اجمالی است از آنچه در تاریخ جهانگشا به تفصیل آمده، به انضمام مطالب افزونتری درباره سلسله ایلخانان ایران، دین و اعتقادات مغولان و اوضاع علمی و ادبی ایران در آن دوران، 3 لغات و ترکیبات و اصطلاحات (در این بخش مجموعهای از لغات و ترکیبات و اصطلاحات ترکی، مغولی، عربی و فارسی فراهم آمده و معنای متناسب با متن آنها ذکر شده و جمله یا جملاتی از جهانگشا به گونه شاهد و با ذکر شماره جلد و صفحه و سطر، آمده است ;همچنین تلفظ دقیق لغات و ترکیبات با حروف لاتین مشخص شده است)4 . آشنایی با نامها، جایها، طوایف و فرق با توضیحاتی متناسب و در حد اطلاعات موجود و به دست آمده، 5 ترجمه عبارات عربی اعم از آیه و حدیث و شعر و مثل و...به ترتیب جلد و صفحه و سطر، 6 ترجمه و توضیح و تطبیق امثال و حکم در دو بخش امثال و حکم فارسی و عربی و به ترتیب حروف اول آنها، 7 فهرستهای راهنما شامل فهرستهای آیات، احادیث، ابیات عربی به ترتیب صدور ابیات، فهرست ابیات عربی، مصرعهای عربی به ترتیب حروف اول، مصرعهای عربی به ترتیب حروف آخر، فهرست ابیات فارسی، 8 پیوستها شامل تصویر بعضی از نقشهها و شجرهنامهها و اضافات بخشهای مختلف کتاب، و فهرست منابع و ماخذ .
تاریخ جهانگشای جوینی از کتب معتبر و پر جاذبه قرن هفتم در حوزه ادب و تاریخ است .حیثیت و اعتبار کتاب در این است که مولف یا خود مستقیماً شاهد وقایعی است که نقل می کند و یا آن وقایع را از منابع دست اول تدارک دیده است و نثر پر فخامت این اثر نیز بر ارج و اهمیت آن می افزاید. نویسنده آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اباقا و تگودار، دارای منصب، و گواه بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی پیش آمدها گذشته را نیز از گواهان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بودهاند، شنیده بودهاست. تاریخ جهانگشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا نویسنده هنگام رویدادنگاری، درباره اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهرها و موقعیت جغرافیایی آنها و اسامی قدیمی شهرها نیز توضیحات بیهمتایی دادهاست. این کتاب یکی از منابع دست اول درباره دوران آغازین استیلای مغول بر ایران است که به دلیل اتکای بخش عمده آن بر مشاهدات نویسنده از اهمیت بسیاری برخوردار است .این اثر تاریخی در سه جلد تالیف شده است: جلد اول بعد از دیباچه ای طولانی، مشتمل بر فصلی در عادت و رسوم مغول قدیم و فصلی در قوانین وضع شده چنگیزخان، یعنی "یاسا"ست.
صاحب نظران تحليل گفتمان در تحليل متون ادبي، افزون بر جنبههاي صوري و واژگاني، بر عوامل فرهنگي، اجتماعي و سياسي نيز تاکيد دارند. نورمن فرکلاف، از نظريهپردازان تحليل گفتمان انتقادي، متون را در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين بررسي ميکند. اين شيوه در توصيف و کشف ديدگاههاي فکري نويسندگان و رويکردهاي سياسي و اجتماعي آنان کارآمد است. در اين پژوهش رمان جزيره سرگرداني، نوشته سيمين دانشور، با استفاده از اين رهيافت، تحليل و تبيين شده است تا چگونگي نگرش نويسنده در پردازش لايههاي مختلف درونمايه آن کشف گردد. مساله هويت، آزادي، استعمار و تبعيض، سرگرداني انسان مدرن، توسعه، سنت و تجدد، مذهب و اهميت آن، در گفتگوها، صحنهسازيها، و روايتهاي اين رمان در مرکز توجه قرار گرفته است. ويژگيهاي ياد شده، گفتمان غالب در آثار دانشور است که با رمان هاي ديگر نويسنده (سووشون و ساربان سرگردان) پيوند معنايي ايجاد ميکند.
سبکشناسان در تحلیل آثار ادبی جنبههای زبانی، ادبی و محتوایی را بررسی میکنند. آثار طنز را نیز میتوان در همین حوزهها بررسی کرد؛ با این تفاوت که در حوزه ادبی، علاوه بر شگردهای بلاغی، باید از تکنیکهای خنده در این نوع آثار نیز بحث کرد. صابری، به عقیده بسیاری از صاحبنظران طنز معاصر، نویسندهای صاحب سبک است. سبک خاص او بخصوص در ستون «دو کلمه حرف حساب» روزنامه اطلاعات به خوبی مشخص است. در مقاله حاضر، «دو کلمه حرف حساب»های کیومرث صابری (گل آقا) از لحاظ شگردهای طنزساز، بویژه نوآوریهای او در این حوزه بررسی شد و به این نتیجه رسیدیم که سه ویژگی عمده: تنوع شگردهای طنزآفرین، ابداع شگردها و تلفیق شگردهای طنزساز، سبب میشود طنزهای صابری جذابیت خاصی داشته باشد.