قیاس چه به معنی لغوی (مقایسه و همانندی برقرارکردن میان دو یا چند چیز) و چه به معنی اصطلاحی (انواع قیاس منطقی و اصولی) بسامد زیادی در مثنوی دارد. در عین حال، مخالفت با قیاس یکی از موضوعات مهم در تعلیم عرفانی مولانا بویژه در حوزه شناخت، به شمار می‌رود. در مثنوی، قیاس گاه به معنی دلیل و برهان عقلی آمده است، گاه به معنی حدس و گمان، و زمانی به معنی اصطلاح منطقی و در تمام موارد، مولانا با آن مخالفت می‌ورزد. قیاس‌کردن به عنوان عامل اصلی خطای شناختی آدمیان، محور اصلی بسیاری از داستان‌های مثنوی هم هست، به طوری که تقریبا در تمامی داستان‌های دفتر اول خواننده با کاربردهای مختلف قیاس باطل و اغلب مخالفت با آن مواجه می‌شود. در این مقاله پس از اشاره به معانی مختلف قیاس، ضمن مرور چندین داستان مثنوی دغدغه و حساسیت مولانا را در این زمینه نشان داده‌ایم. گرچه مولانا در مقام یک شاعر باید بیشتر به شباهت‌ها و برقراری نسبت میان چیزها تاکید کند، اما در مقام یک عارف متفکر و متامل در پی تاکید بر تفاوت‌ها و امتیازات امور و پدیده‌ها هم برآمده است. این مساله ضمن آنکه قدرت فکری مولانا را در کنار قوت شاعری او نشان می‌دهد، تعهد عرفانی اورا نیز نشان می‌دهد که بر اساس آن قیاس را مردود و موجب خبط و خطا شمرده است، بویژه وقتی از تجربه‌ها وحقایق فراترازحواس و طبیعت ـ که مدعای اصلی یک عارف امکان دسترسی بدانهاست ـ سخن به میان می‌آید. اما نکته مهم در این میان این است که مولانا خود در عمل تن به قیاس می‌دهد و در تبیین بسیاری از مسائل اخلاقی و عرفانی انواع قیاس‌ها را به کار می‌برد.

منابع مشابه بیشتر ...

658ae967ade05.jpg

شرح گلشن راز شیخ محمود بن عبدالکریم شبستری

شیخ محمود شبستری

کتاب حاضر مشتمل بر دو گفتار به زبان فرانسوی، به خامه توانای استادان گرامی دکتر صفا و لیوه روسای محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و استراسبورگ و یک مقدمه از نویسنده در معرفی کامل نسخه خطی کتابخانه ملی و دانشگاهی استراسبورگ و شرح یکصد و شصت و هشت بیت از مثنوی گلشن راز که متاسفانه شارح عارف آن تاکنون ناشناخته مانده است. و در آخر تعلیقاتی که برای حل مشکلات و توضیح و تعریف لغات و مصطلحات عرفانی و فلسفی به کوشش نویسنده فراهم گردیده است.

657481d2cd457.jpg

دیوان موسوی: شامل مثنویات، غزلیات، قصاید و متفرقات

سیدجعفر موسوی

این کتاب اشعار فارسی سیدجعفر موسوی حاوی الف) دو مثنوی در بحر خفیف-مخبون محذوف-یکی تحت عنوان (حدیث نفس) شامل موضوعات مختلف در حدود (1723) بیت، و دیگری (بالاخانه غمها) که از نوشته نویسنده معروف (مصطفی لطفی منفلوطی مصری) برداشته شده است و در حدود (303) بیت می باشد. ب) غزلیات ج) متفرقات د) قطعات

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

6124a11464acd.png

حکایتهای حیوانات در ادب فارسی: بررسی حکایت‌های حیوانات «فابلها» تا قرن دهم

محمد تقوی

حکایت‌های حیوانات از جمله انواع ادبی است که هم نزد عوام و هم نزد خواص اعتبار و رواج بسیار داشته و دارد. در اصل این حکایت‌ها از ابزار بیان و گاه استدلال محسوب می‌شوند و از همین روست که از عارفان و فیلسوفان بزرگ گرفته تا معلمان اخلاق و مربیان اجتماع و دست‌اندرکاران حکومت و نظریه‌پردازان و منتقدان عرصه فرهنگ و سیاست برای القای مطالب و مسائل خود از این نوع داستان بهره گرفته‌اند. در این کتاب تقریبا تمامی حکایت‌های حیوانات که تا قرن دهم در مجموعه‌های داستانی و تعلیمی آمده‌اند، بررسی شده است. نگارنده تمام حکایت‌ها را خلاصه کرده و بعد از آن با توجه به هدف راوی حکایت و مضمون آن و دیگر نکته‌هایی که در تحلیل داستان به کار می‌آید، به بررسی آن پرداخته است.

پژوهش‌ها/پژوهش‌های عمومی ادبی
کتاب
5875209727864.PNG

موتيف چيست و چگونه شکل مي‌گيرد؟

محمد تقوی

موتيف يكي از اصطلاحات رايج در هنر و ادب و همچنين علم و فن است. بحث از موتيف در نقد و تحليل جنبه‌هاي ساختاري و محتوايي آثار ادبي فوايد و كارايي‌هاي بسياري دارد. از اين‌رو، آگاهي از جنبه‌هاي معنايي و تعريف‌هاي موتيف براي پرداختن به آثار و تحليل آنها ضروري است. با توجه به اين ضرورت، در اين مقاله سعي شده است علاوه بر معاني و تعريف‌هاي چندگانه موتيف، اصطلاحات نزديک به آن نيز مورد بحث قرار گيرد و نسبت و دايره کاربرد آنها روشن شود. موتيف در نقاشي، هنرهاي تجسمي و نمايشي و ادبيات به کار مي‌رود و مهم‌ترين ويژگي آن در اين هنرها، خصلت تکرارشوندگي و برانگيزندگي آن است. در ادبيات نيز کم و بيش همين ويژگي‌ها در اجزا و عناصر ادبي، گوناگوني موتيف را شکل مي‌دهند. با توجه به تنوع عناصري که مي‌توانند کارکرد موتيف را داشته باشند (شامل موقعيت، واقعه، عقيده، تصوير، شخصيت نوعي، ويژگي بارز يک شخصيت، مضمون مکرر و...) اين اصطلاح با اصطلاحات ديگري ارتباط پيدا مي‌کند که عبارت‌اند از: درون‌مايه، تپس، لايت موتيف و کهن الگو. در اين مقاله پس از ارايه تعريف‌ها و نسبت‌هاي اين اصطلاحات، به نحوه شکل‌گيري و کاربرد و کارکرد موتيف در آثار ادبي پرداخته شده است.

پژوهش‌ها/نقد و نظریه ادبی
مقاله