کتابخانه مجازی ادبیات

منظومه گنجینه الاسرار نوشتۀ عمان سامانی، دربردارندۀ یکی از بهترین و تأثیرگذارترین اشعار مذهبی در وصف امام حسین (ع) و حادثه عاشورا است. این اثر شامل سروده‌های شاعر مشهور عصر ناصرالدین‌شاه، میرزا نورالله بن میرزا عبدالله بن عبدالوهاب چهارمحالی ملقب به تاج‌الشعرا و معروف به عمان سامانی و مجموعه‌ای از مرثیه‌ها و سوگ‌نامه‌ها با درون‌مایه‌ای غمناک از توصیف مظلومیت شهدای حادثه کربلا است. کتاب گنجینه الاسرار به دلیل نوع و شیوه بیانش توانسته به خوبی محتوایی عرفانی را انتقال دهد و مفاهیم بزرگ واقعه کربلا را با روایتی عاشقانه به طور محسوس و ملموس به نمایش بگذارد. عمان سامانی قالب وقوع را برای سرودن و سخن گفتن از واقعه عاشورا برگزیده است. گنجینه عمان که شامل 831 بیت می‌شود را می‌توان یک سفرنامه هم دانست، سفرنامه‌ای که گزارشگرِ حرکت عارفانه و روحانی قافله یاران امام حسین در مسیر شهادت است.

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

در اين مقاله انديشه‌هاي ايرانشهري نظير شاهي آرماني، فره ايزدي، توامان بودن دين و ملك، عدالت، راستي و مانند آن در كليله و دمنه بررسي شده است. در كليله و دمنه، پادشاهي عطيه الهي است كه شاه در مركز ثقل امور مملكتي قرار دارد، پس بايد مهر ن‍ژادگي بر جبين وي نقش بندد، چه اگر جز اين باشد، موجودي اهريمني است كه سبب دگرگوني نظم حاكم بر کاينات مي‌گردد. وي بايد در جولانگاه حكومت از پشتيباني فرازميني بهره‌مند باشد و اين امر با فره ايزدي ميسر مي‌شود. چنين پادشاهي بايد به حليه عدل آراسته باشد تا هر كس به خويشكاري خود در طبقه خاص خود پرداخته و به رستگاري روان رسد. پادشاه بايد به كمالات رزمياري و فضايل دين ياري آراسته باشد. وي بايد با عنصر «راستي» پيوند اجتماعي را مستحكم تر نمايد كه در نهايت با سيطره نيروهاي اهورايي بر اهريمني، آرمانشهر كه مفري براي گريز از بي نظمي و بي، عدالتي است، تحقق مي‌يابد.

مثنوي مولوي از محبوب‌ترين و پرطرفدارترين آثار كلاسيك فارسي است كه در عصر حاضر در داخل و در خارج از ايران مورد توجه و اقبال عام و خاص قرار گرفته است. شايد بتوان گفت كه يكي از اين دلايل، توجه خاص مولوي به «انسان» بوده است. مسايل و مفاهيمي كه هم اكنون نيز مورد توجه ج‍دي بشر است و شاخه‌هاي مختلف علوم انساني؛ از جمله ادبيات، فلسفه و روان‌شناسي متاثر از آن است. مولوي انسان‌گراي معنوي‌نگر، در لحظاتي كه سوار بر مركب خيال در وادي حقايق حركت مي‌كند، چشم‌انداز وسيع و شگفت‌انگيزي در برابر ديدگانش به نمايش در مي‌آيد و در اين هنگام، بخش هوشيار وجود او، الگوي جامعي از انسان كامل را در اشعارش ارايه داده است. آبراهام مزلو، روان‌شناس انسان‌گرا، از خود شكوفايي و «هنر انسان‌شدن» سخن گفته است و نقش جامعه را در خود شكوفايي امري كليدي معرفي كرده است و بر اين باور بود، در جوامعي كه شخص از مسووليت‌پذيري، شناخت مكانيسم‌هاي دفاعي، آزمودن شيوه‌هاي جديد، سخت كوشي در اجراي تصميمات و به طور كلي از توجه به فرا انگيزش‌ها برخوردار باشد؛ مي‌تواند به سوي خودشكوفايي پيش رود. در اين مقاله، علاوه بر ايجاد ارتباط ميان دو علم ادبيات و روان‌شناسي و قرابت زياد بين انديشه‌هاي مولوي با انديشه‌هاي روان‌شناسي انسان‌گرا، به بررسي تطبيقي شخصيت خودشكوفا در مثنوي معنوي با الگوهاي ارايه شده از سوي آبراهام مزلو پرداخته شده است.