کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

ایران در روند چندین هزار سال تاریخ خویش ، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه اش – پل ارتباطی میان اقوام شرق و غرب – نقش مهمی را در روابط اجتماعی ملل ایفا نموده است . همین امر باعث شده است تا در جای جای این سرزمین پهناور، اقوام مختلف همواره در تردد باشند و بعضا در موقعیت مناسب در منطقه ای از این سرزمین برای خود حکومتی ایجاد نمایند. برخورد این حکومت ها با یکدیگر و تاثیر و تاثر پذیری از همدیگر در روابط اجتماعی ، گاه باعث جذب و مستهلک شدن قومی در قومیتی دیگر و گاه در نشیب و فرازهای تاریخی باعث اضمحلال کامل آنان شده است . اما همین فرایندهای اجتماعی نیز باعث دوام و بقای چندین هزار ساله سرزمین ایران گردیده است . به طوری که دانشمندان ، این سرزمین را یکی از هفت منطقه ی تمدن ساز بشری به حساب می آورند. نگارنده سعی نموده است در جلد اول کتاب تحت عنوان تاریخ اجتماعی از آغاز تا انقلاب مشروطیت ایران ، با بهره گیری از منابع مختلف ، اعم از دست اول یا غیره ، در چهارچوب عمل انسان ها و روابطی که آنان با طبیعت و بین خود به منظور ارضای نیازهای زندگی ایجاد کرده اند را روشن سازد و در این راستا، انگیزه های انسانی و نتایج اعمال آنان که همواره مستلزم توجه به وابستگی متقابل روابط اجتماعی است و قوانینی که به دگرگونی های تاریخی نظم می بخشد و از خلال این روابط مشخص و روشن می شوند را مورد بحث قرار دهد.

مطالب متنوع و مفیدی که کتاب «گلستان» در مضامین به‌هم آمیخته نثر و نظم و با همراه داشتن آیات قرآنی، روایات، ضرب‌المثل‌ها و کلمات قصار در شیواترین و زیباترین قالب بیان کرده است، نکات آموزنده‌ای است که گذر زمان گرد کهنگی بر آن نمی‌نشاند و جان تشنۀ انسان‌ها در هر زمانی آن را می‌پذیرد و سیراب می‌شود. یکی از مهم‌ترین شرح‌هایی که برای گلستان نوشته شده، «خیابان گلستان» اثر سراج‌الدین علی‌خان آروز است. او که از نقادان، شاعران، تذکره‌نویسان و فرهنگ‌نویسان بزرگ و صاحب‌نام قرن دوازدهم هجری در شبه قاره است، با صلاحیت و مهارت لازم به نگارش این شرح پرداخته و از برخی فرهنگ‌ها و شروح معتبر از قبیل مدار الافاضل، صراح من الصحاح و فرهنگ رشیدی نیز استفاده کرده است. افزون بر این ضمن استفاده از دو شرح نورالله احراری و ملا سعدی تتوی بر گلستان، آنها را مورد انتقاد و بررسی نیز قرار داده است.

وقتی از یک ملت روزگار خوشی برمیگردد و آن گرفتار زبونی و نکبت می‌شود در آن وقت یک نفر از آن ملت بخواب رفته بیدار شده، بوسیله بانگ درای خویش آن کاروان ساکت را بر شاهراه پیشرفت هدایت کرده سرگرم فعالیت‌ میگرداند. بر همین قیاس هر وقت در میان ملت اسلام آثار جمود و رکود ظاهر شده و مسلمانان مبتلای این مصیبت شده‌اند در گوشه‌ای از جهان اسلام رهبرانی به ظهور رسیده‌اند که کیاست و درایت آنها ملت را بجاده صحیح تعالی و پیشرفت رهنمون گشته و در عروق مرده آنها خون زندگی بجریان درآورده و بسوی سرمنزل مقصود گامزن گردانیده است. علامه محمد اقبال لاهوری سرخیل چنین کاروانی و اشعار پر احساس و ناله‌های پرسوز او در حق ملت همچون صوراسرافیل بود. سخنان سوزناک وی احساسات را برانگیخت و جنبشی را سبب شد که سعادت ملک و ملت در آن بود.