«جريان سيال ذهن» پيش از آنکه تکنيکي در داستاننويسي مدرن محسوب شود، اصطلاحي روانشناسانه بود که ويليام جيمز روانشناس امريکايي، در باب چگونگي شکلگيري خاطرات، افکار، روياها و احساسات دروني انسان به کار برد. بعدها نويسندگاني که بنيان خلق آثار خود را ذهن آدمي قرار دادند و به دنياي دروني و انديشهها و عواطف فردي او روي آوردند، از اين انديشهها سود بردند و جريان سيال ذهن را به عنوان شيوهاي از داستاننويسي به کار گرفتند. حوزههايي که اين شيوه از داستان با آن سر و کار دارد به طور کلي: ذهن و واقعيت ذهني، حالتها و نمودهاي حيات دروني و خويشتن حقيقي انسان، همچون: افکار، احساسات، تخيلات و روياها را در بر ميگيرد. همچنين زمان حسي (غير تقويمي) که زماني دروني و حلقوي است و زبان پيچيدهاي که با زبان معمولي و روزمره تفاوت دارد، از ويژگيهاي اين شيوه داستاننويسي است. هفتپيکر نظامي گنجوي در قلمرو داستانپردازي از ديدگاههاي مختلف، تاويلپذير است و در سر تا سر آن به شرح کامل و اصيل تجربههاي انساني پرداخته شده و هستي دروني آدمي با تمامي افعال و نمودهاي آن مورد توجه قرار گرفته است. چهرههاي مختلف و صداهاي متنوع يک انسان، تضادهاي روحي انساني که با پناهبردن به نيروهاي خلاق دروني بر اين تضاد پيروز شده است، پيوند خودآگاه و ناخودآگاه، ذهن و عين، واقعيت و رويا، درهم ريزي زمان و... از نمودهاي برجسته جريان سيال ذهن در اين کتاب است. در اين مقاله کوشش شده است تا با تکيه بر بعضي از عناصر «جريان سيال ذهن» و برجستهسازي آنها، به افسانه ماهان در هفتپيکر نظامي پرداخته شود و رويکرد جديدي از اين داستان ارائه شود.
شاخصترین تکنیک در تماشای یک رویای تباه شده، شیوه جریان سیال ذهن است. شیوهای که با تریسترام شندی در نیمه دوم قرن 18 پا گرفته بود و در تداوم خود در دهههای نیمه اول قرن بیستم با پروست (زمان از دست رفته) جویس (اولیس)، ویرجینیاوولف (خانم دلوری) و دیگران به اوج و تکامل خود رسید. و بعد هم مثل همیشه مقلدانی پیدا کرد تا رمق باقی مانده آن را بگیرند، و کار را به جایی برسانند که امروز دیگر در کمتر اثر نقش تکنیک غالب را داشته باشد.
با توجه به اينکه ارتباط خاطرات در لايههاي پيش گفتاري ذهن با تداعي برقرار ميشود، يکي از شيوههايي که در نمايش ذهنيات شخصيتها مورد استفاده نويسندگان قرار ميگيرد، استفاده از تداعي است تا به وسيله آن بتوانند بين جهان عيني و جهان ذهني شخصيتها ارتباط برقرار، و سيلان مداوم ذهن از خاطره و ذهنيتي به خاطره و ذهنيتي ديگر و از تصويري به تصوير ديگر را ترسيم و توجيه کنند. مساله اساسي اين مقاله بررسي تداعي و ويژگيهاي آن در لايههاي پيش گفتاري ذهن و کيفيت آن در داستانهاي جريان سيال ذهن و تطابق آن با ساز و کارهاي ذهن است. به اين منظور ابتدا تداعي و قوانين حاکم بر آن بيان، و اهميت تداعي در روايت اين گونه رمانها و تفاوت آن با «بازيابي» تبيين شده است. در ادامه، نحوه ارايه ذهنيات در شيوههاي مختلف روايت با ذکر نمونههايي از اين رمانها مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج اين بررسي در رمانهاي موفق جريان سيال ذهن نشان ميدهد که در ميان شيوههاي مختلف روايت، شيوه تکگويي دروني بيش از ساير شيوهها تداعيها را در خود شکل ميدهد و با تداعيهاي فراوان گسترش مييابد. علاوه بر اين، استفاده از بازيابي خاطرات و ذهنيات در تکگويي دروني به دليل تناقض با ماهيت لايههاي پيش گفتاري ذهن، ضعف شيوه به شمار ميرود.
سه رساله در علم رجال 1. توضیح الاشتباه و الاشکال تالیف محمدعلی ساروی، 2. رساله فی معرفه الصحابه تالیف شیخ حر عاملی، 3. رجال قائن تالیف محمدباقر آیتی بیرجندی است که در سال 1345 توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
این کتاب دربرگیرنده مجموعه سرودههای فارسی در مدح و مرثیه چهارده معصوم (ع) اثر محمدحسین غروی اصفهانی (1296 ـ 1361 ق) عالم و فیلسوف شیعه همراه با غزلیات اوست. بیشتر سرودههای این دیوان به واقعه کربلا پرداخته و رویکردی عرفانی و فلسفی دارد. شعرهای این دیوان در قالبهای گوناگونی از جمله ترکیببند سروده شده است.