ریختشناسی قصههای پریان، اثر ولادیمیر پراپ (vIadimdr Propp)، زبانشناس روسی، اثری دورانساز است که از زمان ظهور خود تا دهههای بسیار، توجه منتقدان را به خود معطوف کرد. به رغم اینکه جایگاه این کتاب در سایه روشن فرمالیسم و ساختارگرایی در نوسان بود، سرانجام به عنوان اثری معرفی شد که کارکرد آن، گذرا از فرمالیسم، به ساختارگرایی است. پراپ، پس از بررسی طبقهای از قصههای عامیانه، تحت عنوان قصههای پریان، این نظریه را مطرح کرد که قصهها دارای اشکال متفاوت، با شخصیتهای مختلف، اما دارای یک طرح بنیادین اولیه هستند. در این مقاله، با تکیه بر این رویکرد، تلاش میشود نگاه ذرهنگر به ادبیات، کنار گذاشته شده و با نگاهی شامل و در عین حال نوین، به ساختار کلی منظومههای حماسی نگریسته شود و نشان داده شود که چگونه خویشکاری مطرح شده از جانب پراپ، به طرزی شگفت به ویژه در صحنههای آغازین این منظومهها و بخش مقدماتی داستانها، قابل ردیابی است.
داستان آرش که در شاهنامه نیامده، اما در «اوستا» به اختصار محفوظ مانده بوده است و معرفی جداگانه آن توسط احسان یارشاطر از بهترین نمونههایی است که جانفشانی مردی پاکنهاد میتواند زندگی تباهشده ملتی را از نو جان بخشد. این داستان در این کتاب به نظم درآمده است. حماسه آرش منظومه ای بلند در قالب چهار پاره و در بحر هزج و در پاسخ به منظومه آرش کمانگیر سیاوش کسرایی توسط مرحوم مهرداد اوستا سروده شده است.
غازاننامه منظومهای تاریخی ـ حماسی متعلق به قرن ششم است اثر نورالدین بن شمسالدین محمد اژدری متخلص به نوری، از شاعران ناشناخته که دوران حیات او مقارن بوده با اواخر عصر ایلخانی و آغاز دوره آل جلایر. او این مثنوی را به به نام سلطان اویس جلایری به سال 758 هجری آغاز کرده و در سال 763 به پایان برده است. این منظومه به تقلید از شاهنامه فردوسی در بحر متقارب و شمار ابیات آن بیش از 8700 است. شاعر در آن شرح احوال سلطان غازان خان، ایلخان بزرگ را آورده و مباحث تاریخی را با مایههای داستانی آمیخته و به شخصیت آن سلطان جلوهای دیگر داده است.
کتاب حاضر شامل متن و شرح "گلشن راز "است که براساس قدیمیترین و مهمترین شروح گلشن راز (شرح صاینالدین علی ترکه اصفهانی و شرح شاه داعی الی الله شیرازی) تدوین شده است .
کتاب حاضر شامل سه بخش است: بخش نخست: زندگینامه شعرای منتخب؛ بخش دوم: نمونه های اشعار آنان؛ بخش سوم: شرح و توضیح لغات و برخی از ابیات. کتاب شامل برگزیده اشعار رودکی سمرقندی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی و کسایی مروزی است.