اثر ادبي (روايت تمثيلي عرفاني) برانگيزنده تجربهاي عميق و متفاوت است که در نهايت به «خلاقيت هنري» يعني آفرينش «راوي» و بازآفريني «روايتگر» اثر ادبي منجر ميشود. لذت زيبايي اين گونه آثار ناشي از آگاهي و درون يافتي است که مخاطب از بازيابي و دريافت چيزي که به اعلي درجه جز خود او است، حاصل ميکند؛ به بيان ديگر در اين گونه آثار، روايت نيروي محرکه انديشه، تخيل، تداعي و برانگيزنده معاني از ياد رفته و آوردن آن از سطح لاشعور به اوج شعور و آگاهي است. در کتاب نزهه الارواح، تاليف حسين بن عالم الحسيني، عارف سده هفتم ه.ق. نويسنده با بهرهگيري از تمثيل و استفاده از ساختاري ويژه، در بيشتر موارد، ميان راوي و مخاطب همسويي ايجاد ميکند و از اين راه مخاطب را به مفاهيم نهفته در بطن حکايات راه مينمايد. پژوهش حاضر ضمن بهرهگيري از روش «تحليل محتوا»، در پي پاسخ گفتن به دو سوال بنيادين است. نحوه بهرهگيري مولف نزهه الارواح از ظرفيتهاي تمثيلي حکايات در چه مواردي خلاصه ميشود؟ مفاهيم نهفته در بطن حکايات، مشخصات عمده داستانها و تمثيلهاي موردنظر نويسنده کدامند؟ ملاک انتخاب حکايات نيز برجستگي تمثيلها و مفاهيم عرفاني در اين گونه حکايات بوده است.
سخنان مرد اخلاص و عمل و علم، علی (ع) پس از قرآن کریم پشتوانه فکری بسیاری از نویسندگان و شاعران بوده است. مانند کتب و رسایلی که صاحبان ذوق و شاعران فارسی زبان با به نظم درآوردن مضمون سخنان آن امام همام، ساخته و پرداختهاند. رساله حاضر نیز به جای آن که سخنان حکمت آموز علی (ع) را ترجمه و شرح کند و احیانا مفهوم آن را به گونهای به رشته نظم کشد، آن را با اشعار دلپذیری از حکیم فردوسی و سخنان نغزی از دیگرناموران تالیف و ترکیب کرده است. مولف در جستجویی پیرامون سخنان علی (ع) در متون فارسی به کتاب "مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب" رشیدالدین وطواط رسید از آنرو درصدد تصحیح آن به این شیوه برآمد
برخوردار بن محمود ترکمان فراهی متخلص به ممتاز از نویسندگان اواسط دوران صفویه است که به منشیگری اشتغال داشته و در رابطه با شغل خود مسافرتهایی به مرو و هرات و مشهد و اصفهان و قوچان کرده و همه جا از راه زبانآوری و سخندانی و قلمزنی در دستگاه حکام موقعیت مطلوب یافته است. شهرت وی به دلیل کتاب «محبوب القلوب» است. این کتاب شامل هفت بخش به این ترتیب است: در طریق سعادت انسان، در آداب معاشرت و سخن گفتن، در نیکوکاری، در بیان تسلیم و رضا، در بیان آداب مصاحبت و رفتار با خلق، در بیان قناعت و سخاوت و همت و بیان آفت حسد، حکایت رعنا و زیبا و بیان مکر زبان و مردان. در هر باب به مناسبت حکایتها و افسانههای کوتاه و بلند ذکر کرده و گاه به شیوه «کلیله و دمنه» و «هزارویکشب» حکایت در حکایت آورده است. نویسنده در این کتاب حکایتهای «محبوب القلوب» را بیان کرده و افزون بر بیان، آنها را تلخیص نیز کرده است. در این کتاب پارهای کاربردهای خاص وجود دارد و همچنین بعضی واژهها و تعبیرات نسبتا دشوار که بعد از تلخیص و تهذیب نیز باقیمانده که در فرهنگ آخر کتاب توضیح داده شده است.
«درد و رنج» به عنوان يكي از وجوه برجسته تراژيك زندگي، از مسایلي است كه هر انساني در زندگي خود با آن روبه روست. اين مساله در هنر و ادبيات به طور عام، و به طور خاص در ادبيات معاصر به ويژه شعر زنان به گونهاي منعكس شده كه بررسي و تحليل آن، نيازمند تحقيق وسيع و جامعي است. موضوع اين مقاله، بررسي اشعار دو شاعر برجسته زن معاصر يعني فروغ فرخزاد و سيمين بهبهاني با توجه به ماهيت، مفهوم و مصاديق مختلف درد و رنج و با تاكيد بر مساله وجودشناسي درد و رنج (انواع، علل و نتايج آن) است. نويسندگان در اين پژوهش ضمن اشاره به ماهيت و نتايج درد و رنج به مقايسه جنبههاي وجودشناسي درد و رنج در اشعار اين دو شاعر ميپردازند؛ گفتني است زمينه اصلي بحث، تمرکز بر فلسفه وجودي درد و رنج در حوزههاي انواع درد و رنج، علل درد و رنج و راههاي رهايي از آن است.
تصحيح يک اثر نفيس خطي و تحشيه و تعليق بر تاليفي که از زمانهاي پيشين بر جاي مانده است، ازآن جا که مقوم ميراث فاخر قومي و ملي يک کشور است و اطلاعاتي وسيع در باب سلوک، انديشه و ساختار فکري و زباني دانشمندان و متفکران گذشته به دست ميدهد و به دانستههاي بشر کنوني ميافزايد، پژوهشي اصيل است که منتقدان ادبي پيوسته بر آن تاکيد کردهاند. نسخه خطي «کاشف المشکلات» بهاء الدين ابوبکر بن کالنجار شيرازي باقي مانده از قرون هفتم و هشتم هجري است که از آن تنها نسخهاي منحصر به فرد و به خط خود مولف در دست است. نويسنده به تصريح متن اثرواذعان کتب رجال معاصر وي، از مقام شامخ عرفاني و وجاهت علمي برخوردار بوده و کتاب خود را براي رفع دشواريهاي فهم علوم متداول در زمان خود و به خواهش فضلاي عصر ترتيب داده است. اين کتاب که به زبان علمي ساده و روشن وگاه آراسته به صناعات لفظي و معنوي در قالب جملاتي کوتاه به رشته تحرير درآمده است، علاوه براشتمال بر اصطلاحات عرفاني و مکاشفات مولف، شامل فصول متعدد ديگر در باب تفسير آيات و احاديث، طب، دشواريهاي حکمي و کلامي و وصاياي مولف است. اين کتاب سه قسم عمده دارد که هر يک به چندين باب و هر باب به رسالات متعدد تقسيم شده و مجموعا به 349 رساله منقسم است. اين نوشتار بر آن است با ارائه توضيحاتي چند در باب احوال مولف و بررسي کتاب کاشف المشکلات و مندرجات آن، به بررسي ساختار، سبک و ويژگيهاي زباني اين نسخه خطي بپردازد و آن را از بعد زيباشناختي و ادبي بررسي کند.