نفثهالمصدور، اثر شهابالدين محمد زيدري نسوي از شاهکارهاي نثر فني و مصنوع و مزين فارسي است. با بررسي ساختار متن از منظر زبان، اين گونه به نظر ميرسد که کارکرد ادبي و عاطفي متن بسيار بيشتر از اطلاعات تاريخي آن نمود دارد. از منظر زباني، اغلب، جهتگيري پيام يا به سوي گوينده است يا به سوي خود پيام، بنابراين مخاطب معمولا با متني ادبي مواجه است که زبان آن اغلب کارکردي عاطفي دارد؛ از همين رو است که مخاطب همواره حديث نفس گوينده را ميشنود. از سوي ديگر، نويسنده با قاعده افزاييهاي متعدد در متن خود، توازنهاي گوناگون موسيقايي ايجاد ميکند و موسيقي دروني متن را که لازمه يک متن غنايي است، تقويت ميکند. اوج زبان غنايي در متن نفثهالمصدور، زماني است که نويسنده، همزمان به متن خود کارکرد شعري و عاطفي ميدهد و از توازنهاي گوناگون استفاده ميکند. در اين مواقع که نويسنده غليان احساسات خود را در متني شاعرانه و آهنگين بيان ميکند، نثر کتاب بسيار ساده و روان است. هدف اين پژوهش، تحليل ويژگيهاي زبان غنايي با تکيه بر ساختار متن نفثهالمصدور است.
این کتاب دربرگیرنده نوشتارهایی درباره شعر و شاعری است؛ عناوین برخی از نوشتارها بدین ترتیب است: تولد شعر، شعر به خاطر شعر، عناصر و کارکرد شعر، سنت و استعداد فردی، موسیقی شعر، مذهب و ادبیات، هنر و آشوب، ابهام شعر، نقشگرایی، مقدمه بر اشعار هافمن، طبیعت انسان و هنر، ادبیات امروز، چشمانداز ادبیات، هنر و هنرمند و ... .
این نوشته از علامه محمد قزوینی در باب چاپ اولین تصحیح از کتاب نفثة المصدور درباره مؤلف کتاب و سایر مطالب آن است. نفثة المصدور اثر شهاب الدین محمد زیدری نسوی از شاهکارهای نثر فنّی، مصنوع و مزیّن فارسی است. محتوای این کتاب که بدون مقدمه آغاز می¬شود و به یکباره به انتها می¬رسد، به نظر می¬رسد غلیان احساسات نویسنده است که در متنی مخیّل با زبانی آهنگین به وقوع پیوسته است.
متون کهن، به ویژه متون پیش از حمله مغول، همچون گنجینههایی از واژهها و اصطلاحات، پشتوانهای استوار برای زبان فارسی امروز به شمار میآیند. گونهکهن بسیاری از واژهها را میتوان در این متن بازجست. بسیاری از واژهها، که امروز نشان آنها را تنها میتوان در فرهنگهای لغت جست، در متنهای قدیمی یافت میشوند. حتی گاهی میتوان واژههایی در این کتابها پیدا کرد که در فرهنگهای موجود اثری از آنها نیست. در این میان، جایگاه متنهای کهن علمی، از آن روی که سرشار از اصطلاحات علمیاند، در روزگاری که نقش زبان فارسی به عنوان زبان علمی در هجوم واژههای دانشهای گوناگون رو به ضعف مینهد، در خور توجه است. درست است که بسیاری از مفاهیم دانشهای قدیم امروز نادرست و خرافی به شمار آمده و منسوخ شده است، اما میتوان از واژههای علمی کهن به عنوان قالب و ظرفی برای مفاهیم علمی روز استفاده کرد.
خسرو و شيرين نظامي، بيشک، يکي از شاهکارهاي غنايي ادب ايران و جهان است. چنين اثر ژرفي در کنار التذاذ هنري حاصل از آن، توانايي آن را دارد که همواره مورد باز انديشي و تامل قرار گيرد تا بدين وسيله بتوان با ژرفانديشي و غور در ساختمان صوري، محتواي دروني، بلاغت حاکم بر بافت آن و ساير توانشهاي ساختاري نهفته در آن، موارد ارزشمندي را يافت. از آنجا که صورت و ساخت شعر به ترتيب در دو محور افقي و عمودي به طور همزمان گسترش مييابد در بررسي کمال شعري هر اثر بايد بتوان با اتکا به اصولي صورت و ساخت اثر را به طور مستقل و جدا مورد بررسي قرار داد. به همين دليل، محور کلي اين مقاله بررسي امکانات ساختاري و صوري نهفته در خسرو و شيرين نظامي است. بخش اول، تلاشي است در بررسي آن دسته از امکانات ساختاري که در محور عمودي شعر، خود را نشان ميدهد. بخش دوم، امکانات صوري را در چهار محور جدا مورد بررسي قرار ميدهد. درک اين دو دسته از تواناييها يقينا بيانگر اهميت چنين منظومهاي و اهميت بازانديشي در آن است.