توراندخت، بر نام شاهدخت یکی از روایتهای هزار و یکروز است که تا امروز مایه خلاقیت بسیاری از ادبای ایران و نمایشنامهنویسان جهان بوده، ولی شناخت آن در ایران مغفول مانده است. برتولت برشت نمایشنامهنویس پرکار و نظریهپرداز نمایشنامه روایی یا غیرارسطویی سده بیستم توانسته با استفاده از بنمایه روایت توراندخت، نوآوریهای شگرفی آفریده و به قول خود غروب خرد و عقلانیت عصرش را به تصویر بکشد. علیرغم پژوهشهایی که درباره نظریه ادبی برشت و آفرینشهای منظوم و منثورش انجام یافته، هنوز جستار مستقلی نسبت به شناخت نمایشنامه توراندخت ارایه نشده است. مقاله حاضر با در نظر داشتن این فقر پژوهشی، نخست در بخش مبانی نظری تحقیق به منشأ تاریخی روایت توراندخت و نوآوری برشت در استفاده از بنمایه عشق و پرسش اشاره داشته آنگاه، دیگر آثاری را که درباره توراندخت انجام یافته، معرفی کرده و در پایان با توصیف نمایشنامه توراندخت روی به تحلیل ویژگیهای این نمایشنامه و نوآوریهای آن آورده است.
دانشگاه تربیت معلم سبزوار به مناسبت چهل و اندی سال کوشش های علمی و اندیشه ورزی استاد دکتر سیدمحمد علوی مقدم همایش نکوداشتی با هدف ارج نهادن به خرد، اندیشه و دل آگاهی در 13 اردیبهشت 1380 برگزار کرد و کیمیای سخن مجموعه مقالاتی است که به همین مناسبت در سه بخش "یادها، خاطره ها و باورها" ، "زبان، ادبیات و نقد ادبی" و "علوم قرآنی، علوم بلاغی و معرفت شناسی" در برابر دیدگان اهل اندیشه، خردمندی و فرهیختگی قرار می گیرد
در پژوهشهای پیشین، کاوش درباره مضمون عیاری و آموزههای جوانمردی و جریانها و شاخههای این آیین اجتماعی ـ سیاسی عموماً بر اثر غلبه گرایش و نگاه نخبهگرای محققان و محوریت و جایگاه ویژه قرآن کریم و متون دینی، بیشتر معطوف به متون عرفانی منثور و گاه منظوم بوده است. روشنگری و بازنمایی ارتباط تنگاتنگ و کهن عیاری و جوانمردی با متون حماسی و نمایاندن آموزههای تعلیمی ـ القایی این جمعیت اخلاقی میتواند گامی نو و جهتساز باشد تا خاستگاه اولیه و ایرانی عیاری را آشکار سازد و برخی برداشتهای نادرست موجود را نیز در این مورد اصلاح نماید. با این چشمانداز نوشتار حاضر کوشیده است نخست مبانی نظری تحقیق را در چهار محور روایتهای حماسی منثور، ادبیات تعلیمی و چیستی و زیرشاخههای آن، پیشینه تاریخی و فراز و فرودهای جوانمردی و عیاری معرفی کند و سپس با رویکرد تطبیقی موردی و گونهشناختی، به تحلیل و توصیف آموزههای تعلیمی ـ القایی عیاران و جوانمردان در دو حماسه منثور سمک عیار و داراب نامه بپردازد. دست آوردهای جستار حاضر، ناگفتهها و ابعادی را آشکار میسازد که پیشتر بدانها توجهی نشده است.