کتابخانه مجازی ادبیات

نگارنده در این کتاب ضمن برخورداری از نقدهای غرب و شرق، خود به یک تفکر ادبی خاص دست یافته است و در پایان به این نتیجه رسیده که این کتاب باید خلاصه‌ای از همه مسائل نقد شرق و غرب به همراه نظریات شخصی خودش باشد و در این کتاب کوشیده تا مسئله جامعیت و ابتکار را مراعات کند و اینکه کتاب دایرةالمعارفی باشد از همه مسائلی ادبی ایران و فرنگ. در جلد نخست به این مسائل پرداخته شده است: دشواری‌های نقد ادبی، روش نقد ادبی، اقسام نقد، نقد موضوع و ماده شعر و ادبیات، نقد صورت شعر و ادبیات، قالب‌های ادبی، شعر و هنر قدیم و جدید، شعر اروپا و شعر ایران، نوآوری و سنت‌گرایی، نقد ناسالم و فریب‌کارانه، درباره رموز شعر و شاعری، درباره ادبیات معاصر، درباره واژگان شعر. در جلد دوم نیز این مباحث مطرح شده است: فنون بلاغت، سبک و سبک‌شناسی، سبک‌های ادواری یا مکتب‌های ادبی.

در این کتاب از ارتباط دین با هنر، از دشمنی بین دین و هنر، از آزادی و تعهد در ادبیات اسلامی و از جایگاه اگزیستانسیالیستی و آزادی اسلامی و تفاوت بین این دو یاد شده است. همچنین از دیدگاه اسلامی و ادبیات سخن گفته شده است. و در ادبیات قدیم و جدید اسلامی گشتی زده شده و در سطوری چند از از مکتب‌های ادبی به اختصار یاد شده تا فرصتی برای تحقیق و مقایسه فراهم شود.

به یمن تأسیس شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، برنامه‌های ارزنده‌ای در حوزه زبان و ادبیات فارسی انجام شده که یکی از آنها نقد و بررسی کتاب‌های درسی مربوط به رشته زبان و ادبیات فارسی است که در دانشگاه‌های کشور تدریس یا به عنوان منابع اصلی و فرعی درس‌ها معرفی می‌شوند. آنچه در این کتاب آمده، تلخیص و بازآفرینی داوری و عرضه آن در قالب نوشتاری کوتاه است که در صورت و ساختار عرضه شده است. دلیل این ساماندهی و ساختار پیروی از این منطق بوده است که در ابیتدا از کلیات ادبی و مباحث مربوط به آن سخن گفته شده، سپس متون کلاسیک در دو حوزه نظم و نثر عرضه می‌شوند و پس از آن نیز مباحث ادبیات معاصر، تاریخ ادبیات و فارسی عمومی آمده‌اند. در فصل ادبیات کلاسیک نیز عناوین فرعی بر اساس ترتیب تاریخی تدوین شده‌اند.

براساس منطق گفتگویی و توجه به دیگربودگی در نظریه باختین، می‌توان اصالت رمان را در ویژگی چندزبانگی آن دانست؛ از همین رو، زبان رمان در تعامل گفتگومند با سایر زبان‌های برآمده از خاستگاه‌های متنوع اجتماعی ایدئولوژیک و نیز در تعامل بینامتنی با زبان سایر متون قرار دارد و به بازنمایی آنها می‌پردازد. بدین ترتیب، رمان‌نویسان زن نیز در نوشتار زنانه خود، یا تکیه بر چندزبانگی، گفتمانی دوصدایی ایجاد کرده، امکان بروز صدای زنانه را فراهم می‌کنند. مقاله اضر با روش توصیفی ـ تحلیل و با بهره‌گیری از نقد باختینی، در مقایسه‌ای تطبیقی ـ بر پایه مکتب امریکایی ـ جلوه‌های گفتگومندی زبان در دو رمان زنانه فارسی و عربی را بررسی می‌کند: رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، اثر زویا پیرزاد و ذاکره الجسد (خاطرات تن)، اثر أحلام مستغانمی. این دو نویسنده، علی‌رغم تفاوت در راهبردهای روایتی، در نوشتار زنانه خود به مسئله زبان و جایگاه آن در رمان توجه کرده، براساس ویژگی‌های سبک خویش اشکال متنوعی از حضور زبان‌های دیگر را در رمان بازنمایی کرده‌اند. در نتیجه گفتمان دوصدایی، در سه سطح مختلف، دیدگاه زنانه نویسندگان را به شکلی منکسر بروز می‌دهد؛ با این تفاوت که پیرزاد به ایجاد دنیای ناهمگون زبانی و شکست هژمونی زبان مسلط بر ادبیات توجه کرده است، در حالی که مستغانمی نگاهی انتقادی به مقوله جنسیت می‌افکند.