مولانا وظيفه انتقال بخشهاي مهمي از روايتهاي داستاني خويش را به عهده گفتگوها نهاده است برخي از اين گفتگوها مخاطب خاصي ندارد؛ به بياني ديگر، يکي از قهرمانان داستان يا خود راوي در لحظههاي عاطفي و هيجاني شديد به گفتگو با خود ميپردازد و از اين راه، هم به پيشبرد ماجراهاي داستاني کمک ميکند و هم پرده از محتواي ضمير خودآگاه يا ناخودآگاه خويش بر ميدارد تا خواننده نسبت به آنها اطلاع يابد و بدين طريق، تکگوييهاي مثنوي شکل ميگيرد. تکگويي بر اساس هدف نويسنده، ساختار و شکل زباني خويش به سه نوع، 1. دروني 2. نمايشي و 3. حديث نفس يا خودگويي تقسيم ميشود. گونههاي تکگويي در تبديل زاويه ديد بيروني به دروني نقش بسيار مهمي دارد و غالبا با شيوه اصلي روايت مولانا تناسب کامل دارد که داستانها را با کانون روايت کاملا باز و از زاويه ديد داناي کل آغاز ميکند؛ اما بتدريج زاويه ديد و کانون روايت خود را بسته و محدود ميسازد. اين مقاله که به شيوه سندکاوي تهيه شده و نتايج خود را به شکل تحليلي ـ توصيفي ارايه داده به منظور بررسي گونههاي مختلف تکگويي در مثنوي به نگارش در آمده است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد ششم، اختصاص به شرح دفتر پنجم دارد و دربردارنده مطالبى همچون پاک كردن آب همه پليدىها را؛ عطاى حق متوقف بر قابليت نيست؛ قصه اياز؛ قصه حيله روباه براى كشيدن الاغ بهسوى شير و... است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد پنجم، اختصاص به شرح دفتر چهارم مثنوى دارد و شامل مطالبى همچون منظور از سميع و بصير بودن خدا؛ قصه بناى مسجدالاقصى؛ قصه ابراهيم ادهم و... مىباشد.
مقاله حاضر به منظور بررسي مفهوم ولي و ولايت ـ كه يكي از مهمترين عناصر تصوف اسلامي است ـ به شيوه سند كاوي نوشته شده است. در اين گفتار پس از بررسي چشماندازهاي گوناگون درباره ويژگيهاي ولي و ولايت، تاثير فرهنگ شيعي بر مجموعه آثار صوفيه نشان داده شده، سپس انواع ولايت، صفات و شرايط ولي، تعداد اوليا و مراتب ولايت مورد بحث قرار گرفته است. از آنجا كه طريقت حول محور ولي و پير شكل ميگيرد، ميتوان نتيجه گرفت كه به اعتقاد صوفيه و در تحليل نهايي، پير چيزي جز نفس طريق و مسير سالك نيست، از اينرو در پرتو شناخت دقيق پير و ولي، ميتوان بسياري از نكتههاي تصوف اسلامي را تجزيه و تحليل نمود.
سيدحسن حسيني يکي از شاعران بسيار تواناي معاصر است که بخش عمدهاي از اشعار خود را به توصيف دلاوريهاي مردانه فرزندان اين سرزمين در عرصه پايداري و مقاومت اختصاص داده است. بر غالب اين اشعار اصول حاکم بر مکتب رمانتيسم حاکم است؛ اما حسيني در سايه اعتقادات مذهبي، آرمانهاي انقلابي و تعهدات اجتماعي خويش، انديشهها و مضامين رمانتيکي را تعالي بخشيده و درونمايههايي بر آنها افزوده است که همگي در خدمت به تصويرکشيدن خون و شرف و نبرد جاودانه حق و باطل ميباشند. حسيني رمانتيسمي انتقادي ـ اجتماعي دارد. وي از بسياري از مظاهر زندگي مدرن انتقاد ميکند و معتقد است که عشق، انسانيت، پاکي، سادگي و حقيقت زندگي در اين عصر گم شده است. اين مقاله به روش تحليل محتوا به بررسي جلوههاي اين مکتب ادبي در شعر شاعر ميپردازد.