کتابخانه مجازی ادبیات

در دهه گذشته در تعارضی که بین شعر مدرن و شعر متفاوت (پسامدرن) پدید آمد، طرح مقولاتی هم چون شعر چندصدایی و چندمرکزیتی، زبان در خدمت زبان، ستیز با استبداد نحوی و آرایه‌ها و پیرایه‌های پیرامونی، کار را عملن به تعطیل معنا در شعر کشاند. به هر صورت برای من این نکته مطرح است که افزون بر این مقولات آیا اولویت بخشیدن به ارجاع ادبی (خود ارجاعی زبان) سبب طرد ارجاع بیرونی (مصداق‌های بیرونی) می‌شود تا جایی که بخشی از شاعران معاصر را به بهانه مثلن نحو ستیزی و با توسل به ایدئولوژی متن مطلق، عجولانه تعطیل معنا را در شعر اعلام دارند؟ من با درنگ بر این موضوع و با مرور نمونه‌های پیش رفته شعر امروز و با دقت بر دیدگاه فلاسفه متاخر، به این نتیجه رسیده‌ام که خودارجاعیت زبان (ارجاع ادبی) در نهایت نظر به تاویل و تکثیر معنا دارد و نه تعطیل معنا! بگذریم از این که معانی متنوع و متکثر، فرایند تعطیل معانی تکراری و ثابت است.

يکي از شخصيت‌هاي بزرگ ادبي و عرفاني که در حيطه نقد و نظريه ادبي نکته‌ها و سخنان قابل تامل بسياري گفته، عين القضات همداني است. وي در چهار اثر ممتاز خود نگره‌هاي تازه و نادري را در باب نقد، تحليل و تاويل متن و حقيقت آن مطرح کرده است که از ميان آن ها مي‌توان به نحوه نسبت معنا و لفظ، شکل اتصالي و انفصالي کلمات در ارتباط با مفهوم و محتوا، نسبت شعر و نثر با ذهنيت و زاويه ديد خواننده، بي‌خويش نويسي و به ويژه سه ساحت کودکي، عاقلي و عاشقي در تحليل معنا و معناي معنا اشاره کرد که هنوز هم بسيار عميق و گير است. هدف اين مقاله، تحليل نگره‌هاي ادبي عين القضات در پرتو تفسيري هماهنگ بر اساس گفته‌هاي خود اوست.

در این پژوهش به بررسی مقایسه‌ای نشانه‌های بازخوردی در مکالمات تلفنی زبان فارسی و انگلیسی از نظر بسامد، نوع، نقش و جایگاه انها در گفتار می‌پردازد. نشانه‌های بازخوردی، واژگان و اصواتی مانند : بله، جداً، hmm، mm ... هستند که به کرات در مکالمه‌‌ها شنیده و به سخنگو می‌فهمانند که سخنانش چگونه درک می‌شود. در واقع، شنونده با تولید نشانه‌های بازخوردی موضع خود را نسبت به سخنان گوینده نشان می‌دهد. در نتیجه، این کلمات بر پیشبرد هر چه بهتر مکالمات تأثیر می‌گذارد. علی رغم اینکه نشانه‌های بازخوردی در تمام زبان‌های دنیا وجود دارد، کاربرد آنها از زبانی به زبان دیگر متفاوت است. داده‌های تحقیق شامل 300 دقیقه مکالمه تلفنی انگلیسی آمریکایی و 300 دقیقه مکالمه تلفنی زبان فارسی است. داده‌های زبان فارسی از پایگاه داده بزرگ مکالمات تلفنی فارس دات با کسب مجوز از مؤسسه گویش پرداز اخذ شده و داده‌های انگلیسی از تحقیق واناروک (1997) گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان‌دهنده برخی شباهت‌ها و تفاوت‌ها در بسامد، نقش و مکان نشانه‌های بازخوردی در زبان انگلیسی و فارسی است. از تفاوت‌های دو زبان می‌توان به بسامد نشانه‌های بازخوردی اشاره کرد؛ بسامد نشانه‌های بازخوردی در زبان فارسی(1691) بیشتر از زبان انگلیسی (1473) بوده است. پرکاربردترین نشانه بازخوردی در هر دو زبان، نشانه‌های بازخوردی کوتاه بوده‌اند و از نظر جایگاه، محتمل‌ترین مکان ظاهرشدن این نشانه‌ها، پایان سازه‌های نحوی بوده است. همچنین، اکثر نشانه‌های بازخوردی نقش نشان‌دادن درک و فهم را داشته‌اند. با این حال در بین دیگر صورت‌ها و نقش‌های نشانه‌های بازخوردی در مکالمات زبان فارسی و انگلیسی تفاوت‌هایی وجود دارد.

یکی از انواع انسجام واژگانی، باهم آیی‌ها هستند که به عنوان صورت‌های زبانی از مهم‌ترین مشخصه‌های هر زبان به شمار می‌روند و با واژه‌شناسی و معناشناسی ارتباط ناگسستنی دارند. بررسی باهم آیی‌ها در آثار شاعران و نویسندگان پهنه ادب فارسی، امری قابل توجه است. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی خمسه نظامی از منظر باهم آیی‌ها است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهدکه باهم آیی‌ها درخمسه نظامی بر سه نوع هستند: باهم آیی‌هایی که در آنها میان واژه‌های هم آیند، روابط مفهومی وجود دارد. انواع این روابط مفهومی عبارت‌اند از: ترادف معنایی، تضاد و تقابل و شمول معنایی. نوع دیگر، باهم آیی‌هایی هستند که از ترکیب اسم و صفت به وجود می‌آیند و در آخر، باهم آیی‌های تلمیحی می‌باشند که خود بر دو قسم هستند: باهم آیی‌های ملهَم از قرآن و باهم آیی‌های اساطیری. بررسی با هم‌ آیی‌ها در خمسه نظامی می‌تواند گامی در راستای شناخت بیش ازپیش زبان این شاعر نامیِ قرون پنجم و ششم هجری به شمار رود. این مطلب می‌تواند تأییدی بر انسجام، استواری و پختگی زبان نظامی درنظر گرفته شود.