در اين مقاله به بررسي تطبيقي مضمون تسامح نزد مولانا و لسينگ پرداختهايم، بدين منظور دو اثر از آنها را از ديدگاه مكتب آمريكايي ادبيات تطبيقي، به مدد روش توصيفي ـ تحليلي و با شيوه تحليل محتوا مورد مطالعه قرار دادهايم. هر دو انديشمند بر اين باورند كه اختلاف نظرهاي موجود بين افراد، ظاهري است نه بنيادي و در واقع، همه انسانها به دنبال دستيابي به حقيقتاند. به نظر آنان مشكلاتي هم چون ستيز، نابردباري و خونريزي آئين باوران با يكديگر، ريشه در ناآشنايي با عقايدشان دارد و راه برون رفت از اين بحران را تسامح ميدانند. لسينگ در ناتان خردمند از سه دين بزرگ الهي نام ميبرد و به صراحت بر لزوم مدارا با پيروان ساير اديان تاكيد ميكند، حال آن كه مولوي در «داستان انگور» عقيده خويش را به شكلي رمزگونه بيان ميكند و خواهان مدارا با همه انسانهاست. در واقع، آنها به دنبال ترويج تسامح و تلاش براي فهم ديگرانديشانند، تا بدينگونه صلح را در جهان برقرار سازند.
کسانی که در ادب فارسی از روی صدق و تانی و نه از سر هوی و تمنی، تاملی مستمر و بی وقفه به منظور کشف اصول و موازین حاکم بر ادب و فرهنگ ایران داشته اند، نیک می دانند که از جمله مظاهر توانایی شگفت آور سخن سرایان بزرگ و افسونگر فارسی زبان، آنست که با قدرت استفاده از قانون تجرید و تعمیم ذهن خلاق و آفرینشگر خویش، بخوبی توانسته اند با رویت مناظر در صحنه حیات و اندیشه در کار روزگار و ژرفکاوی در پدیده های گیتی و ترکیب آن ها با یادها و خاطره ها و خوانده ها و شنیده ها و در یک کلام دانسته ها آمیزه ای از عبرت و حکمت پرداخته و با عرضه دستاوردهای تامل و تجربه در قالب سخنان منظوم و منثور خوانندگان آثار خویش را از چشمه سار زلال ذوق سلیم خود سیراب ساخته و قریحه جمال پرست آن ها را نوازش داده، آدمیان را از زادگان طبع جویای کمال خویش برخوردار و کامیاب گردانند...
فرهنگ و تمدن ایران چون خورشیدی تابان پرتو خرد اهورایی خود را در طول هزارههای متمادی، از زمانی که دنیا اولین گامهای خود را در راه زندگی اجتماعی برمیداشت و هنوز در تاریکی جهل و بیقانونی دستوپا میزد، سخاوتمندانه بر سراسر جهان گسترانیده است. این کتاب دربردارنده اهمیت و ارزش زبان و ادب فارسی است و شامل این مطالب میباشد: ادب و ادبیات، آشنایی با فرهنگ و تمدن ایران، فلسفه ایران باستان و زرتشت، زبان فارسی، فردوسی و شاهنامه، علم و تمدن در ایران باستان، و نقش ایرانیان در بنیانگذاری تمدن بزرگ اسلامی.